Zdjęcie4017

290 Rozdział 11. Dytldujc a komunikacja językowa

nej z bezpośrednią interakcją uczestników komunikowania się w mowie Można zatem powiedzieć, że rozwój języka na zaawansowanym poziomie jest niezbędny, a wszelkie deficyty w jego rozwoju są szczególnie istotne dla nabywania pisma i posługiwania się nim.

Druga istotna różnica dotyczy tego, że czytanie i pisanie wymagaj świadomej analizy związku, jaki zachodzi między znakami graficznymi a ich językowymi odpowiednikami (fonemami, słowami itd,). Oznaczało, że są one metajęzykowe z natury rzeczy. Czytanie i pisanie są z jednej strony czynnością językową (forma komunikacji oparta na języku); z drugiej strony zaś stanowią czynność metajęzykową opartą na świadomości pisma (relacji druk - słowo, relacji głoska - litera) oraz świadomości środków językowych użytych do formowania wypowiedzi i ich kontroli.

Z psychologicznego punktu widzenia komunikowanie się za pomocą pisma stanowi czynność metapoznawczą, wymagającą świadomej kontroli procesów poznawczych zaangażowanych w czytanie, zwłaszcza rozumienie czy monitorowanie treści tekstu.

Czytanie I pisanie, jako odbiór i tworzenie tekstu pisanego, stanowią złożone procesy psycholingwistycznc oparte na dckodowaniu/rekotfoM-niu tekstu oraz na interpretowaniu jego treści. Wymagają od posługujące go się pismem sprawności językowej na poziomie fonologicznym, morfologicznym. syn taktycznym, semantycznym oraz sprawności poznawczych głównie w zakresie dokonywania operacji umysłowych na poziomie myślenia pojęciowego, procesów pamięciowych oraz oczywiście uwagi, percepcji wzrokowej, słuchowej itp.

11.2. Komunikacja za pomocą pisma

Jak wspomniano, czytanie i pisanie są metajęzykowe w swej naturze, |jv magają bowiem, zwłaszcza w początkowym okresie nauki, świadomej im-lizy związku, jaki zachodzi między znakami graficznymi a ich języki*)® odpowiednikami (fonemami, słowami itd.).

Czytanie i pisanie są w o wiele wyższym stopniu meta niż mowa. Wynika to z tego, że porozumiewanie się pisemne narzuca odległy układ odńf-sienią, wymaga posługiwania się wyłącznie kontekstem językowym. Bóżnice dotyczą także sposobów nabywaniu mowy oraz czytania i pisania~roUś*u domośd językowej w opanowywania mowy nie jest potrzebna, natoow* w opanowaniu pisma jest niezbędna. Znaczenie kontroli poprawno&l jęę*

Rysunek 11.1. Czytanie I pisanie jako czynność metajęzykowa Źródło; opracowanie własne.

kowcj jest też o wiele ważniejsze w piśmie, co potwierdzają różnice strukturalne między tekstem pisanym a słownym (Krasowicz-Kupis 2008).

Wiele badań prowadzonych na świecie na temat opanowywania umiejętności czytania i pisania oraz zaburzeń tych czynności wskazuje na istotne znaczenie sprawności metajęzykowych dla osiągnięcia sukcesu w opanowaniu komunikacji za pomocą pisma. Badania rozwojowe potwierdzają, że wyższy poziom świadomości językowej, a zwłaszcza fonolo-gicznej jest wyznacznikiem sukcesu w czytaniu (Gombert 1992. Krasowicz-Kupis 1999), a osoby z dysleksją prezentują deficyty w tym zakresie (Snowling 2001; Szczerbiński 2007; Krasowicz- Kupis 2006).

11.3. Ryzyko dysleksji a rozwój mowy

Pojęcie ryzyka dysleksji wprowadzone przez Bogdanowicz (2002) stosuje się wobec młodszych dzieci wykazujących wybiórcze zaburzenia w rozwoju psychoruchowym i poznawczym, które mogą warunkować wystąpienie spc-