083 (6)

znaczenia tych różniących się aspektem form czasownikowych. Z drugiej zaś strony, jak widać chociażby z powyższych przykładów, środkiem sygnalizacji opozycji aspektowej są dwa różne typy wykładników morfologicznych: sufik-salne (kupić-kupować, przepisać-przepisywać, rozerwać-rozrywać, wychować-wychowywać, zatkać-zatykać), bądź prefiksalne (osiwieć- siwieć, zrobić-robić), przy czym kierunek motywacji formalnej jest w obu tych typach par aspektowych różny - w wypadku sufiksalnych par aspektowych formalnie motywowane są człony o aspekcie niedokonanym, w wypadku zaś prefiksal-nych - człony o aspekcie dokonanym.

Różny jest także udział ilościowy par sufiksalnych i par prefiksalnych w zbiorze czasownikowych form gramatycznych, wchodzących w opozycję: forma o aspekcie dokonanym - forma o aspekcie niedokonanym, różny stopień morfologicznej regularności sufiksalnych i prefiksalnych wykładników tej opozycji gramatycznej. Ilościowo wyraźnie dominują sufiksalne pary aspektowe, przy czym formy o aspekcie niedokonanym w sposób regularny tworzone są od form dokonanych. Formy wchodzące w sufiksalne pary aspektowe spełniają więc warunki pozwalające na to, by uznać je za formy fleksyjne jednego leksemu, a aspekt za fleksyjną kategorię morfologiczną czasownika. Tak więc

istnieją powody pozwalające uznać np. formy {kupić, ..., kupi.....kupili, ...,

kupiwszy, kupować, ..., kupuje, ..., kupowali, ..., kupując) za zbiór form fleksyjnych jednego leksemu czasownikowego kupić.

Regularnych par aspektowych nie tworzą czasowniki niedokonane derywowane od (prefiksalnych) czasowników dokonanych, oznaczających zmianę skokową: tego typu czasowniki niedokonane mają znaczenie iteratywne (por. np. przeziębić sie - przeziębiać sieY, zob. „Kategorie morfologiczne języka polskiego”, 2.2.3. Z drugiej strony opozycja typu np. czuć - poczuć nie jest czysto aspektowa: poza aspektem oba te czasowniki różnią się bowiem także swym znaczeniem leksykalnym - gdy czasownik niedokonany oznacza pewną statyczną sytuację, czasownik dokonany oznacza sytuację dynamiczną: powstanie sytuacji nazywanej przez czasownik niedokonany.

Inny jest status językowy opozycji aspektowej między prymamym czasownikiem niedokonanym a motywowanym przezeń dokonanym czasownikiem prefiksalnym. Prefiksacji prócz zmiany aspektu towarzyszy najczęściej zmiana znaczenia leksykalnego czasownika (robić-przerobić, zarobić, dorobić, ...), w wypadku zaś derywacji prefiksalnej od czasownika dokonanego prefiks wyłącznie modyfikuje znaczenie leksykalne czasownika (kupić-dokupić, przekupić, nakupić, ...). Jedynie w niewielkiej stosunkowo liczbie prefiksalnych czasowników funkcja przedrostka wydaje się wyłącznie aspektowa (zob. „Slowotwórstwo”). W funkcji czysto aspektowej może wystąpić każdy rodzimy przedrostek czasownikowy, przy czym wybór konkretnego przedrostka nie jest tu podporządkowany żadnym ogólniejszym regułom, jest zdeterminowany leksykalnie. Por. np. pisać-napisać, czytać - przeczytać, jeść - zjeść, pić-wypić, goić się - zagoić się, gościć-ugościć, głuchnąć-ogłuchnąć, starzeć się-po-starzeć się, młodnieć-odmlodnieć. Zwraca uwagę możliwość istnienia dwu różnych „czysto aspektowych” derywatów prefiksalnych, opartych na tym samym czasowniku niedokonanym, np. płowieć-wypłowieć: spłowieć, brudzić-zabrudzić .pobrudzić, żółknąć-pożółknąć'.zżółknąć. Fakty te wskazują

83