CCF20090811071

Część II - Rozdział III, W stronę chrześcijańskiego życia 161

2. DUCH, JAŹŃ, INDYWIDUALNOŚĆ

Człowiek jest duchem z natury. Zdanie to oznacza, że w życiu jednostki istnieje wymiar, który przekracza życie cielesne i umysłowe. Tym wymiarem jest duch; to on dodaje człowiekowi „splendoru”, jest najcenniejszą z posiadanych przez niego rzeczy. Ten „splendor” można podsumować jednym zdaniem zawartym w Piśmie Świętym: Bóg stworzył człowieka na Swoje podobieństwo ¹. Bóg jest duchem; jest niewidzialny, jest to ten rodzaj niewidzialności, który definiuje ducha; jest niewidzialną chlubą człowieka; wyobrażeniem Boga w człowieku jest duch, innym imieniem ducha jest jaźń. Duch jest czynnikiem łączącym w syntezie ciało i duszę ¹². Kierkegaard twierdzi, że duchowość jest potęgą, dzięki której człowiek pojmuje własne życie, co można zinterpretować w następujący sposób: duchowość jest zdolnością do trzymania się równocześnie tego, co idealne jak i tego, co rzeczywiste, do życia we własnych kategoriach, do reduplikacji, do realizowania prawdy w osobistej, indywidualnej egzystencji¹³. „Istnieje tylko jedno świadectwo ducha i jest to świadectwo ducha wewnątrz własnego ja” ^H. Tym duchem, tą zdolnością, tym świadkiem jest jaźń.

W dyskusji na temat rozpaczy nawiązano do sposobu, w jaki Kierkegaard pojmuje jaźń. Rozpacz była tu dysproporcją tkwiącą wewnątrz jaźni, która nie jest substancją, ale dynamicznym połączeniem. Nie jest prostym związkiem pomiędzy dwoma czynnikami, lecz szczególnym rodzajem połączenia pomiędzy dwoma składnikami, które posiadają dodatkową, pozytywną zdolność do wiązania się ze sobą. Rozpacz ma zwrotny charakter ¹⁵. Jednak tego rodzaju charakterystykę samoświadomości jest raczej trudno zrozumieć. Bardziej obrazową interpretację przedstawili Swenson oraz Smith, poprzez porównanie rzeczywistej i idealnej jaźni A

Ocenę ich postępowania odnajdziemy w Albo-albo, gdzie Kierkegaard napisał: „Jaźń, którą jednostka poznaje, jest jednocześnie i rzeczywistą, i idealną, jest jaźnią, którą jednostka posiada niejako na zewnątrz siebie, jako wzorzec, do którego ma się upodobnić, a jednocześnie ma ten wzorzec w sobie, ponieważ sama jest nim” ¹⁷. Według E. E. Smith’a, jaźń jest potęgą dążącą do celu, nie jest czymś statycznym, nie jest także miejscem, w którym znajduje się świadomość. Jest to

Thoughts on Crticial Situations..., ss. 47-48.

¹² Concept of Dread, s. 39, Wyd. poi.: Pojęcie lęku, Kęty 2000, s. 50; Choroba na śmierć, ss, 146-147.

¹³ Joumals, 1177.

¹⁴ Concept of Dread, s. 85.

¹⁵ Sickness unio Death, s. 17,

¹⁶ Davkl Swenson, dz. cyt., i E.E. Smith, Psychological Aspects of Kierkegaard, „Character and Person ality", XII (1943), ss. 195-206.

¹⁷ Eitber-Or, II, 217. Wyd. poi.: Albo-albo, t. II, ss, 352-353.