CCF20091001015 tif

ZNAK

Znak czy pojęcie znaku?

Semiotyka, jest nauką o znakach. Żeby to zrozumieć, trzeba się zapoznać z pojęciem znaku, Nie ze znakiem ani ze znakami, tylko z pojęciem znaku. Co mamy na myśli mówiąc w ten sposób?

Wyraz „pojęcie” jest wieloznaczny. Pełnego wyliczenia różnych jego sensów nie ma tu powodu podawać. Zamiast tego wystarczy wskar .zać trzy ich rodzaje.

Mówiąc, po pierwsze, że pojęcie „lodówka” jest bardziej potoczne d obiegowe od pojęcia „chłodziarka” używa się rzeczownika „pojęcie” zamiast takich rzeczowników, jak „słowo”, „Wyraz” czy „nazwa”.

Mówiąc, po drugie, że ktoś nie ma pojęcia

0    liczbach urojonych, chcemy poinformować, że nie wie on, co to są liczby urojone; podobnie mówiąc, że ktoś wyrobił sobie pojęcie o sprawności poczty, chcemy poinformować, że wyrobi^: sobie pogląd czy opinię w tej sprawie. W tym więc znaczeniu używa-się rzeczownika „póję nie” zamiast takich wyrazów, jak: „wiedza”', „pogląd”, „opinia”.'

Wreszcie, po trzecie, mówiąc, że „inklinacja”

1    „skłonność” to różne słowa, ale pojęcie jedno, mamy na myśli znaczenie każdego z tych wy-

.....

. MA %    h ¹    i ii«Mnw

razów; moglibyśmy to samo powiedzieć w taki oto sposób: słowo „inklinacja” znaczy tyle, co wyraz „skłoność”, albo krócej: „inklinacja” to tyle, co „skłonność”. W tym więc trzecim rozumieniu — a właśnie o nie będzie nam tuta} chodziło — używa się rzeczownika „pojęcie” zamiast rzeczownika „znaczenie”, np. „pojęcie znaku” to tyle, co znaczenie słowa „znak”.

Korzystając z naszkicowanej różnicy znaczeń rzeczownika „pojęcie” można by ułożyć taką grę słów: pojęciu! „pojęcie” odpowiadają trzy różne pojęcia₃; aby sobie wyrobić pojęcie₂ o semiotyce, trzeba wpierw poznać pojęcie3 znaku, bo choć pojęcie! „znak” nikomu nie jest obce, z pojęciem₃ znaku inna sprawa: wymaga ono wnikliwej analizy.

W dalszych rozważaniach nie będziemy sta^ 'wiać numerów przy słowie „pojęcie”. Wyraz ten będzie najczęściej występował w rozumieniu 3; natomiast na jego wystąpienie w innym znaczeniu postaramy się za każdym razem osobno zwrócić uwagę.

✓ Dlaczego zamiast mówić o znakach mamy się zastanawiać nad pojęciem znaku? Wybór takiej drogi ma swoje uzasadnienie. Mówiąc o drzewach mamy pewność, że drzewa istnieją. Nie mamy natomiast tej pewności, a w każdym razie nie chcemy przesądzać sprąwy istnienia, przystępując do wielu dociekań, m.in. filozoficznych. Dlatego np. zamiast rozważań na temat piękna wolimy rozważania na temat pojęcia piękna. Z jednej bowiem strony pragniemy oddalić domysły, że piękno jest jednym z otaczających nas przedmiotów, z drugiej zaś strony wolelibyśmy uniknąć zarzutu, że skoro piękno nie istnieje, rozprawiamy o niczym. Tymczasem na pewno istnieje słowo „piękno”. Nie o samym słowie jednak pragniemy mówić. Słowo to przecież coś znaczy, ludzie jakoś je rozumieją, jakoś go używają: odpowiada mu

3 Wstęp do semiotyki'    . 33