CCF20091002007 tif

w starożytnym Egipcie myśl, że bogowie są gniewni; natomiast nie wywołuje ono takiej myśli w pracownikach obserwatorium astronomicznego w dzisiejszym Kairze. Poza tym z tego, że pomyślenie, iż A, stale wywołuje w nas pomyślenie, iż B, wcale nie wynika, że B w rzeczywistości stale następuje po A. Na odwrót: to że A jest faktycznie przyczyną B, niekoniecznie znajduje odbicie w naszym procesie myślenia: wiele obiektywnych związków przyczynowych między zdarzeniami czeka dopiero na odkrycie.

Mimo tak znacznych różnic ludzie mylą związek przyczynowy między zdarzeniami ze związkiem następowania myśli, polegającym na tym, iż wcześniejsza z nich naprowadza nas na pomysł, w postaci późniejszej. Mylą zaś po części dlatego, że i o zdarzeniach, i o myślach mówi się, iż późniejsze wynikają z wcześniejszych łub że wcześniejsze wywołują późniejsze, po części zaś dlatego, że wprawdzie nie to, co sobie myślę, ale to, że sobie pomyślałem, jest zdarzeniem, mianowicie psychicznym, a jako takie może stać się przyczyną innego zdarzenia, także psychicznego, skutku, polegającego na tym, że sobie coś pomyślę.

Nie tylko związek skutku z przyczyną, bywa uważany za naturalny. Również za takowe uchodzą niektóre rodzaje współwystępowania zjawisk, w szczególności niektóre korelacje. Jako przykłady podaje się choćby korelację między linią przekroju włosa ludzkiego a wskaźnikiem szerokości i długości czaszki albo zależność między stopniem przewodnictwa cieplnego a stopniem przewodnictwa elektrycznego (Kotarbiński, 1929;IV,3). Chodzi więc tutaj o pary zdarzeń jednostkowych, bądź o zbiory zdarzeń mających zapewne wspólną przyczynę, nie zawsze znaną. W każdym razie zależności te* korelacje, współwystę-

powanie nie zostały przez nas ustanowione, nie są — jak się mówi — thesei, lecz występują z natury, physei, i tylko zostały przez człowieka wykryte.

Można jednak w związku z tym zauważyć, że pojęcie naturalności jest tu stopniowalne. Na jednym biegunie dostrzegamy współwystępo-wa.nie zdarzeń lub zjawisk bezpośrednio wprowadzone czy ustanowione przez człowieka. Oto np. z ustanowienia właśnie występują łącznie: z jednej strony to, że dana osoba jest małżonkiem innej, z drugiej zaś strony to, że ma ona uprawnienia do wspólnego majątku. Nie wahamy się uznać tej relacji za ustanowioną thesei. Na przeciwnym biegunie znajdują się takie korelacje, jak' przytoczona zależność między przekrojem włosa a wymiarami czaszki. Tę bez wahania uznajemy za naturalne. Ale pośrodku jest wiele przypadków różniących się stopniem naturalności czy raczej konwen-cjonalności. Należą do nich takie korelacje, takie współwystępowanie zjawisk, których wprawdzie nie wprowadziliśmy,. nie ustanowiliśmy bezpośrednio, lecz tylko wykryli, ale które jednak pośrednio powstały za naszą sprawą: np. współwystępowanie podzielności danej liczby przez trzy i podzielności sumy jej cyfr przez trzy albo współwystępowanie tego, że dana figura jest kwadratem i tego, że jej przekątne przecinają się w połowie pod kątem prostym. Często o niektórych tego rodzaju relacjach mówi się jako o formalnych.

Wśród relacji, naturalnych wymienia, się, oprócz wspomnianych, stosunek podobieństwa. A wymienia się z tą intencją, aby za naturalne uznać także te znaki, które — jak odbicie w lustrze czy odciski palców — właśnie podobieństwu mają zawdzięczać swą naturalność i to, że są znakami.

-Przede wszystkim więc zapytajmy, ćży poił?