CCF20091002017 tif

Oznaka, wskaźnik, symptón, znak ikoniczny, sygnał, symbol

Według rozpowszechnionego poglądu zriaka- ; mi naturalnymi mają być oznaki, konwencjonalnymi zaś — symbole. Wyraz „znak” występuje tutaj — jak w ogóle w tych rozważaniach — -w Szerokim rozumieniu, tak aby do jego zakresu weszły wszelkie rodzaje i gatunki znaków, m.in. ząś oznaki.    •

Okazuje się jednak, że słowo o z n a k a bywa różnie rozumiane. Jedni sądzą, że oznaka jest czymś zasadniczo różnym od znakii, drudzy widzą w niej jeden z dwóch — obok znaków w ściślejszym sensie — rodzajów znaków szeroko pojmowanych, a nawet uważają, iż owe znaki w ściślejszym sensie są składnikami o-znak. Jedni utożsamiają oznakę ze wskaźnikiem, drudzy z objawem, a jeszcze inni twierdzą, że oznakami są i wskaźniki, i objawy.

Jak pamiętamy, dla Peirce’a, który w jednej ze swych trójdzielnych klasyfikacji odróżniał podobiznę, czyli znak ikoniczny, od znaku ogólnego, czyli symbolu, i od wskaźnika, zwanego indeksem, ten ostatni był znakiem „wyznaczonym przez swój przedmiot;[...] na skutek tego, że w rzeczywistości i w swym jednostkowym istnieniu jest z tym przedmiotem związany” (Peircę, 4.531), tak jak np. dany egzemplarz śladów stóp na piasku —-znak wskaźnikowy ¹ «— jest związany z tą osobą, która je, przechodząc, pozostawiła.

Zbliżone, ale nieidentyczne pojęcie występuje u Morrisa, gdy ten znaki wskaźnikowe przeciwstawia znakom charakteryzującym. Te ostatnie, np. słowo „człowiek”, oznaczają — jego zdaniem — zjaiór rzeczy, podczas gdy wskaźniki, ńp. akt wskazywania, mogą się odnosić do pojedynczego przedmiotu (Morris, 1971:31).

Według jeszcze innego poglądu znak jest wówczas wskaźnikiem, gdy „styka się” lub „sąsiaduje” z tyra, czego jest znakiem^ albo gdy stanowi próbkę wskazywanych przez siebie przedmiotów (Sebeok, 1976:131—134). Wyrazy „Styka się” i „sąsiaduje” ujęliśmy w cudzy-, słów, aby zaznaczyć,' iż nie chodzi o dosłowne stykanie się czy sąsiadowanie. Oto bowiem, jako przykłady podano: Gwiazdę Polarną, ponieważ wskazuje na niebie północ; taniec pszczół, ponieważ wskazuje kierunek i odległość pożywienia; oraz takie wyrazy, jak „tu”, „tam”, „teraz”, „ten”, „ja”, gdyż zastępują gesty wskazujące, kierując .czytelnika lub słuchacza ku sobie samym, ściślej zaś — ku temu egzemplarzowi każdego z tych tzw. słów sa-raozwrotnych, czyli wskaźnikowych, który występuje w danym miejscu tekstu.

Wprawdzie niezbyt precyzyjne sformułowania nie pozwalają na stwierdzenie ponad wszelką wątpliwość, jakiego rodzaju związki znaku z tym, czego jest on znakiem, mieli na myśli wymienieni tu autorzy, można jednak zauważyć, że związek zachodzący między tym oto' śladem stopy odciśniętym na piasku a człowiekiem, który ślad ten pozostawił, na pewno-nie jest konwencjonalny, z drugiej zaś strony związek między słowem „teraz” a pewnym mor mentem lub odcinkiem czasu nś. pewno nie jest naturalny. Z powodu tych właśnie różnie w rozumieniu pojęcia wskaźnika tylko częśó wskaźników można zaliczyć do znaków naturalnych z uwagi na ich związek z tym, co wskazują, Podobnie tylko część wskaźników można uznać za znaki naturalne z uwagi na to, jakiego rodzaju bytem jest sam wskaźnik. Trzeba przy tym pamiętać o wieloznaczności słowa „naturalny” w każdym z tych dwóch wypadków’.

Przejdźmy z kolei do omówienia pojęcia objawu czy przejawu, zwanych też sy m p t o-

137