DSC02419

* Stefan Uchański *

Że gdzieś przepadły dawne dramata, Tęczowych pełne kolorów.

Widię, że artyzm w życiu upada,

2e zamiast sztuki klasycznej Ciągnie się farsa nędzna 1 blada, Godna gawiedzi ulicznej.

. J

I bohaterów nie ma w zapasie,

Nie dla nich te wieki prozy;

Gdyby się zjawił który w tym czasie, Poszedłby prosto do kozy.

I nie ma nawet tragicznej maski,

Nie ma wyniosłych zbrodniarzy —

Więc trzeba tylko sypać oklaski Najzręczniejszemu z kuglarzy.

Choć kto przywdzieje klasyczne stroje, Daremny zachód i praca,

Nic nie pomogą togi lub zbroje,

Znać przebranego pajaca.

(W loży)

Pod znakiem klęski wstępował w życie czynne i pod znakiem klęski schodził z pola, nakarmiony do syta goryczą zawodów i niepowodzeń, tragicznie świadomy obojętności epoki dla idei, które głosił, ale zarazem pewny, że:

Niechaj pracownik nie żali się cichy,

Gdy ziarno myśli wciąż rzucając świeże,

W oklaskach tłumu i błyskotkach pychy Za trud swój głośnej zapłaty nie bierze.

(Bolesławowi Prusowi)

W świetle poprzednich naszych rozważań wydać się ^m°że, iż — chcąc czy nie chcąc —■ gromadzimy materiały do procesu między Asnykiem a Ujejskim o prawo do

xn

posługiwania się honorowym tytułem „ostatniego romantyka”. Dorzućmy jeszcze coś do materiałów dowodowych tego procesu. Otóż jeśli autor Daremnych żalów przyjął z pozytywizmu przede wszystkim jego scjentyzm z centralną dlań zasadą ewolucjonizmu, pojętą tak jak w oparciu o teorię Darwina rozwinął ją Herbert Spencer, oraz demokratyzm wykraczający poza postępowo-szlachecką czy postępowo-mieszczańską demofilię, traktujący masy ludowe jako podmiot, a nie przedmiot procesu przemian historycznych, nie stało się to w wyniku radykalnych zmian w jego orientacjach światopoglądowych. Do przyjęcia i pełnego zaakceptowania tych idei przygotował go najbliższy mu z wielkich romantyków — Słowacki. Słowacki, który zapowiadał:

Czujcie (Jak wam piszę

Z ciemnego duchów świata list przestrogi),

Ludy, bo wkrótce będziecie jak bogi...

Co rozwiążecie wy w żelaznej dłoni,

To rozwiązanym będzie... już na wieki.

A kto odejdzie od was — gdzie się schroniT Z was będą góry, doliny i rzeki,

I morza, które wiatr na słońce goni;

Z was port zatraty będzie i opieki,

Z was będą cienie jak morza... rozlane,

Z was... nad morzami słońce latarniane!,.,

Czujcie! bo tętno już waszego chodu —

W uszach... wysokich ludzi grzmi wyraźnie.

(Beniowski, pieśń VII)

Nie trzeba też chyba przypominać, że idea ewolucji jest centralną ideą Genezis z Ducha. Warto natomiast zwrócić uwagę na inną sprawę. Otóż Słowacki głosząc, „iż wszystko przez Ducha i dla Ducha stworzone jest, a nic dla cielesnego celu nie istnieje”, uznaje wszakże — w przeciwieństwie do idealistów ze szkoły Hegla — obiektywność świata materii, jego substancjalny, nie ferm

nalny charakter. Ten swoisty, językiem tamtych cza

XIII