filozofia3

12 Stefan Opara

o wszystkim, czy wszystko o czymś - współcześnie coraz częściej rozstrzygany jest na korzyść wąskiego obszaru badań.

Na odrębną uwagę zasługuje język filozofii. Tradycja pozostawiła pewien zestaw kluczowych pojęć, które ułatwiają kontakt z literaturą i stanowią swoisty znak rozpoznawczy stanowisk filozoficznych. Jednym z zadań wstępnych dla osób pragnących ze zrozumieniem czytać teksty filozoficzne jest przyswojenie sobie owego zestawu pojęć podstawowych wraz z ich historyczną i społeczną wieloznacznością.

1.3. Zróżnicowanie zasad w ontologii, gnoseologii i antropologii

filozoficznej

Rozmaite systemy filozoficzne dostarczają pojęć ułatwiających kształtowanie światopoglądu. Bez filozoficznego budulca pojęciowego naszemu obrazowi świata może grozić chaos i brak wewnętrznego ładu. Konstrukcja światopoglądu filozoficznego zakłada przyjęcie pewnych zasad i pojęć, które otwierają drogę dalszej refleksji. Podobnie jak w teorii debiutów szachowych istnieje skończona liczba kilku pierwszych ruchów, a potem otwierają się prawie niewyczerpane możliwości kontynuacji, tak w filozofii współczesnej istnieje kilka zasad i pojęć fundamentalnych, solidnie zakorzenionych w tradycji. Zrozumienie dojrzałej wypowiedzi filozoficznej wymaga rozpoznania przyjętej „teorii debiutu”, którą dany filozof akceptuje i próbuje kontynuować.

W teorii bytu (ontologii) będzie to uznanie lub odrzucenie możliwości suwerennej egzystencji świadomości (ducha, myśli, idei). Kto uznaje samodzielność bytową świadomości obok świata materii (substancji, rzeczy) - ten akceptuje dualizm. Kto uzna istnienie świadomości (idei, ducha) za ontologicznie podstawowe, a materię (substancję) za odblask czy przejaw ducha - ten wyznaje monizm idealistyczny. Kto uzna materię za jedyny budulec świata, a świadomość za jej przejaw - ten wyznaje monizm materialistyczny.

Na obszarze zagadnień antropologicznych człowiek może być przez filozofów rozpatrywany co najmniej w trzech ujęciach, a mianowicie:

-    typowa część świata materialnego,

-    zwieńczenie rozwoju życia i specyficzny jakościowo element świata zwierzęcego,

-    byt duchowy, autonomiczny, odrębny w swej istocie od świata materialnego i zwierzęcego.

Są zatem przynajmniej trzy odpowiedzi na pytania o naturę człowieka: mechanistyczno-materialistyczna, biologistyczna i spirytualistyczna.

W tradycji antropologii filozoficznej ciągle żywotny jest spór o ocenę dziejów ludzkich.

Zwolennicy postępu — ewolucjoniści sądzą, że dzieje człowieka to historia rozwoju. Człowiek zatem wiek za wiekiem, epoka za epoką podlega nieustannemu doskonaleniu, osiąga coraz wyższy szczebel rozwoju naukowego, technicznego, oświatowego, a także moralnego, prawnego, ustrojowego.