page0026

20 O DZIEJOPISARZACH FILOZOFII.

winna byc w ręku wszystkich, a że już tak jest, o tćm świadczą coraz nowe, poprawne wydania.

W Francyi pierwszą poważną, na obszernych studyach opartą historyą filozofii napisał Józef Degerando,¹) który był zrazu zwolennikiem Condillaca, późnićj więcej zbliżył sie do Lockego, którego nie jedną zasadę, jak wiadomo, Condillac przesadził a przy schyłku życia coraz więcej stawał się spirytualistą, zapewne pod wpływem wielkich systemów przeszłości, które studyował, pisząc ich historyą. Dzieło doprowadzone tylko do czasów odrodzenia t. j. do XV. w., a słusznie dostąpiło wielkiej sławy, skoro dziś jeszcze, choć w wielu częściach prześcignione nowszemi studyami, nie straciło dawnej wartości. Zawiera bowiem mnóstwo szczegółów ważnych i dużo pogla dów jasno wyłożonych. Gdy się zważy, że wtedy, gdy autor je pisał, żadna porządna historyą filozofii, nie istniała w jego ojczyźnie, a Tiedemann, Bu hic, 1 ennemann, jeszcze tam byli nieznani, a w części nawet nie ukończyli swych obszernych, wielotomowych prac, to słusznie podziwiać należy autora, który mnóstwo systemów gruntownie wyłożył a nawet pod jedne teoryą przewodnią usiłował podciągnąć, pod tak zwany problem ideologiczny, czyli pytanie: jak i skąd powstała wiedza ludzka? Problem ten, najważniejszy z wszystkich, zajmował w najwyższym stopniu Lockego i Condillaca; nic zatćm dziwnego, że także Degerando był nim zajęty wyłącznie. Ale zamiar przedstawienia wszystkich systemów z tego jednego punktu widzenia, okazał się dla całości książki nieszczęśliwym i zepsuł jej układ i jedność, o którą przecież tak bardzo chodziło autorowi Musiał podzielić dzieło na dwie części; aby w' pierw-szćj wyłożyć systemy, a w drugiej je osądzić. Stąd często powtarza się, a nawet sam podział dziejów niesłuszny i niepraktyczny, bo chociaż pytanie o początek naszych idei jest niesłychanie ważnćm, nie wszyscy jednak filozofowie zrobili go fundamentem czy osią swoich systemów.

Za odnowiciela studyów filozoficznych w Francyi tegoczesnej uchodzi słusznie Victor Cousin. Wykładał historyą filozofii przez cztery lata, a świetnym i jasnym językiem obudził interes w szer-szćj publiczności dla systemów dawnych lub nowych zwłaszcza za-

') Histoire compaiće des systemes de la philosophie. Paris 1804 (w 3. tomach). Drugie wydanie z r. 1823 w 4. tomach, znacznie pomnożone, jest prawie nowifm zupełnie dziełem.

http://rcin.org.pl