page0018

12 O DZIEJOPISARZACH FILOZOFII.

Po Bruckerze na chlubną zasługuje wzmiankę D itry cha Tiedemanna dzieło: » Duch filozofii spekulatyzvn.fi <■, w którćm dzieje filozofii doprowadził od Talesa do Berkeleya. Przez spe-kulatywną filozofią rozumie zawsze teoretyczną, w przeciwieństwie do praktycznej czyli moralnej. Będąc przeciwnikiem Kanta, trzy mał się filozofii Leibnitza i Wolfa, zlawszy ją w dziwaczny sposób z senzualizmem Lockego. Brucker niedosyć oddzielił dziejów filozofii od teologii, fiedemann tćj drugiój zupełnie nie uwzględnia, choć przecież tak jedna jak druga, wywierały na siebie wpływ ogromny. Tiedemann nie taki uczony jak Brucker, ale więcćj krytyczny; nie tylko przytacza swoje powagi, lecz je ocenia; nie tylko streszcza systemy filozoficzne, lecz usiłuje wniknąć w ich ducha i wyłożyć ich stosunek genetyczny, i akże pod względem rozkładu chronologicznego stoi wyżej, bo gdy Brucker trzyma się niewolniczo epok, na jakie dzielono za jego czasów historyą polityczną, on przeciwnie stara się podział na okresy stósować do ważniejszych wypadków społecznych, z któremi schodzi się i od których zależnym jest rozwój filozofii. Nareszcie u Bruckera pozorna jasność, a rzeczywisty nieład, u Tiedemanna widnokrąg wprawdzie ciaśniejszy, ale za to wyraźny i ściśle określony. Ma on także pono tę zasługę, że jest dosyć niezależnym w sądach swoich a każdemu systemowi przyznaje pewną wartość względną, gdy zwykle Brucker wszystkie systemy uważa za bezwzględnie fałszywe ile razy nie zgadzają się z ortodoksyą protestancką.

Wielkie są jednak niedostatki Tiedemanna. Jest zbyt boja-źliwym, w uznawaniu prawdziwości i wiarogodności źródeł. Wiele pism i dokumentów ma za podrobione, które dzisiaj uchodzą powszechnie za autentyczne, lub przynajmniej za cenne źródła ciekawych a bardzo wiarogodnych wiadomości. Innego znowu dopuszcza

Druga epoka również potworna, bo idzie mniój więcój od Scypionów aż do odrodzenia nauk w XV. stuleciu; trzecia nareszcie kończy się na Bruckerze. Również dowolne są mniejsze podziały, n. p. rzymska filozofia podzielona na dwa okresy: pierwszy od Scypionów do Augusta, drugi do VII. wieku po Chr., przyczem oczywiście wyłożeni wszyscy filozofowie greccy tych czasów. Żydowska filozofia zaczyna się od powrotu Żydów z niewoli babilońskiej, a kończy na Mojżeszu Majmonidesie, chociaż większa jej i lepsza połowa należy do epoki pierwszej. Tak samo przerwany związek historyczny pomiędzy filozofią chrześciańską a grecką w pierwszych wiekach po Chr., a podobnych uchybień przeciw rozwojowi historycznemu jest pełno w dziele Bruckera.

*) Geist der speculativen Philosophie. Marburg 1791 —1797 w siedmiu tomach.

http://rcin.org.pi