Image0008 (2)

l’raca środowiskowa - poszukiwania metodyczne

obywateli; i obronny - działanie w obronie ich praw)²⁴. Organizacje pozarządowe skutecznie korzystają z tej formy działania społecznego, pokazując innym, że warto być aktywnym i nic patrzeć biernie na przejawy niesprawiedliwości, krzywdy lub wykorzystywania uprzywilejowanej pozycji. Choć taką rolę do pewnego stopnia przejęły też media lokalne, w tej dziedzinie ich współpraca z organizacjami jest istotna, gdyż samo piętnowanie nie rozwiązuje problemów, jedynie je naświetla. Przeciwdziałanie i protest obywatelski w postaci akcji społecznych i propagandowych. tworzenie lobbingu społecznego, niedopuszczanie do lekceważenia głosów obywateli przynoszą wymierne korzyści w postaci ograniczania jawnych lub ujawnianych przestępstw społeczno-gospodarczych oraz przyczyniają się do podejmowania ze społeczeństwem rozmowy. Dla jednostek i grup (w tym także tych u władzy) jest to okazja do edukacji dotyczącej tego, co, kiedy, gdzie, w jaki sposób można, należy kontrolować z uwagi na istnienie mechanizmów dezorganizujących życie społeczne oraz jak wykształcać, na ile jest to możliwe, konieczną dyspozycję obywateli do stałego nadzoru poprawności wprowadzania w życie wszelkich społecznych założeń.

Tworzenie i rozwijanie kapitału społecznego

Kapitał społeczny składa się z aktywnych połączeń międzyludzkich; zaufania. obustronnego zrozumienia oraz wspólnych wartości i zachowań, które wiążą członków ludzkich sieci i społeczności, a przez to umożliwiają wspólne działania²⁵. Organizacje pozarządowe w sposób istotny przyczyniają się do tworzenia i rozwijania takich połączeń, budowania wspólnoty, do opierania się na możliwościach, wspólnym wysiłku, odpowiedzialności, relacjach²⁶ budując kapitał społeczny społeczności lokalnych. W ujęciu potocznym pojęcie kapitału społecznego to wartość - coś, co dla jednostek lub społeczności jest ważne, dobre, pożądane. Jest także rozumiany jako inwestycja społeczna, wkład, oznaczające ponoszenie kosztu jednostkowego lub społecznego dla dobra ogółu lub dobra jednostek. Słowo „kapitał" utożsamiane jest także z majątkiem społecznym - dobrem uznanym za cenne, przy czym cenne w rozumieniu obiektywnym, posiadającym określoną wartość materialną, mierzonym określonymi wskaźnikami wartości dodanej, i majątkiem jako dobrem subiektywnym, odbieranym bardzo emocjonalnie, niemożliwym niejednokrotnie do racjonalnego wytłumaczenia, mającym znaczenie dla kreowania społecznej tożsamości, ciągłości dziedzictwa społecznego przechowywanego w pamięci. kulturze i symbolice.

W. Osiatyński, d/. cyt., s. 120.

Zob. K. 1’utuam. Demokracja u działaniu Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech,

Kraków 1995

■' A. Juros. Wspólnota lokalna sdq społeczeństwa obywatelskiego, |w:[ M Jurczyk (red.), Ak tywna społeczność lokalna, Lublin 2002, s. 7-14.

Kapitał społeczny¹ od dawna był obszarem zainteresowania pedagogiki, oc pierwszych prac Heleny Radlińskiej, która wskazywała i badała potencjał i możv liwości środowiska, jednostek i grup społecznych. Mówiła ona, iż potencjał ten drzemie w środowisku społecznym, powinien być rozwijany, pobudzany siłami tego środowiska, w przeciwnym bowiem razie owo rozbudzenie będzie krótkotrwałe i nicznaczącc dla rozwoju społecznego. Jej zdaniem, ludzie winni uwierzyć, że są cenni, że mogą coś zrobić dla siebie i dla innych, należy te siły wydobywać Uważa się, że współczesna koncepcja kapitału społecznego została zapomniana przy analizie mechanizmów społecznych i edukacyjnych i nic została wystarczające przez nauki humanistyczne wykorzystana, omówiona, a w praktyce, zastosowana Istnienie i działalność organizacji pozarządowych taką szansę stwarza na nowo. zwłaszcza w dobie tcchnicyzacji życia, wzmocnionej dodatkowo konsumpcyjnymi, ahistorycznymi postawami powodującymi, iż coraz trudniej jest budować zaufanie,, więzi i relacje międzyludzkie - ów kapitał społeczny rozprasza się i atomizujc. Żyjemy w czasach przemieszczających się elementów społecznego dobra, ich wartość zatem wciąż na nowo jest definiowana, w zależności od aktualnego układu, w jakim się znajdują. Nic odbywa się, jak dawniej, „kapitalizacja" icłi wartości rozumiana jako powiększanie owego dobra w czasie.

Współuczestniczenie H’ budowaniu demokracji

W odniesieniu do idei demokracji i społeczeństwa obywatelskiego koncepcja, kapitału społecznego może być jednym z ważniejszych ujęć w sposobie myślenia

0    potencjale człowieka i jego związkach z. innymi ludźmi. Odnosi się to m.in. do coraz, powszechniejszej krytyki idei demokracji współczesnej, która zawiodła oczekiwania społeczne²⁷. Nic spełniła romantycznych oczekiwań, że wraz z niąj wzrośnie solidarność, równość i braterstwo. Nic rozwiązała problemów współczesności²⁸. Nic zawiera bowiem, jak wskazuje na to praktyka życia codziennego,, sama w sobie skutecznych rozwiązań, zaś jej ideały są wybiórczo traktowane przez¹ klasy rządzące oraz przez samych obywateli. Wiele mówi się o prawach, znacznie mniej o obowiązkach obywatelskich oraz o związkach między obywatelami. Przyczyniają się do tego m.in. postmodernistyczny konflikt indywidualizmu i dobra wspólnego, ścieranie się mechanizmów globalizacji i unifikacji z dążeniami do niepowtarzalności, unikalności i zróżnicowania. Dodatkowym „katalizatorem” społecznej zmiany stał się niezwykle przyspieszający rozwój techniki: łączący

1    przybliżający ludzi w jednych obszarach, rozdzielający i izolujący w innych.

Zob. W. Osiatyński, Rzeczpospolita obywateli, op. cii.; M. Król. Patriotyzm przyszłości, Wurszawu 2004.

■^K Konkluzja prof. T. Pilcha w referacie „Aktywność wychowawezo-kulturalna jako szkoła demokracji", wygłoszonym podczas sympozjum „Wychowanie i środowisko życia. W 50. Rocznicę śmierci Heleny Radlińskiej", 15 lutego 2005 r.