Gennep Obrz�dy przej�cia4

tegraoji z resztą społeczeństwa (obrzędy zdjęcia żałoby). W niektórych przyp^. fcacft ów okres przejściowy żywych jest odpowiednikiem okresu pfltyfcty^ zmarłych i zdarza się. te zakończenie tego pierwszego zbiega się z zatafc* nim drugiego, to znaczy z momentem przyjęcie nieboszczyka do świaia mor. tych*. Tak jest na przykład u Hebe (Oogonów) z płaskowyżu Bandiegara Jak po. wiada/ą, .okres wdowieństwa trwa. tyle, ile podróż duszy nieboszczyka, toy* błąka się do cbwA znalezienia swojego miejsca wśród innych duchów przodków lub do momentu ponownej reinkarnacji⁰.

W czasie żałoby osoby związane ze zmarłym tworzą specjalną społecznoifi a jej miejsce jest częściowo na tym, a częściowo na tamtym świecw. Opuszcza ją tę społeczność wcześniej łub później, w zależności od tego, jak mocny był bili związek ze zmarłym. Szczegóły żałoby zależą także od stopnia pokrewieństw oraz metody, według której dana społeczność Ib pokrewieństwo klasyfikuje {po mieczu, po kądztefe, z obu stron itd.). Wdowy I wdowcy pozostają w tej społeczności najdłużej i mogą ją opuścić wyłącznie poprzez odprawienie specjalnych obrzędów, a także wtedy, gdy znikną jakiekolwiek fizyczne oznaki (na przykład dążą) związku z osobą zmarłą. Obrzędy uchylające żałobę, wraz ze wszystkimi zakazami i nakazami (specjalny ubiór itp.J. powinno się traktować jako rytuały powrotu do życia społecznego - podobnie jak rytuały Integracji nowicjuszy. Gin wszystkich, którzy są doiknięci żałobą, życie społeczne ulega zawieszeni. Okres ten jest tym dłuższy, im silniejsza była więź ze zmarłym (dfa wdów I krew-nych) oraz im wyższa była pozycja społeczna zmarłego. Gdy umiera wódz. zawieszenie dotyczy całego społeczeństwa. Stąd właśnie .okres rozluźnienia obyczajów' następujący po śmierci niektórych afrykańskich krótewiątek. Stąd też 2jawtsko żałoby narodowej czy świąt publicznych. Właśnie teraz mamy okazję obserwować w Chinach, jak z powodów politycznych, ekonomicznych l administracyjnych próbuje się ograniczyć publiczne reperkusje śmierci cesarza ł cera-tzowej-regemki*. Dawniej w takich okolicznościach życie społeczne całymi miesiącami całkowicie zawieszano, nawet w poszczególnych gospodarstwach domowych. W dzisiejszych czasach podobne zjawisko doprowadziłoby po prostu do kataklizmu. ¹

0o« przejściowy w obrzędach pogrzebowych manifestuje wę przede _hU1^mn poprzez dłuższy albo krótszy pobyt zmarłego (w trummo lub i *e> '* _<irfrfi. w pokoju czuwania, kaplicy, przedsionku domu itp. Jen to jednali tojtogcdzona forma całej soril obrzędów, których znaczenie i zasięg zasygrwft-jpat Joseph Franęois Lafltau:

Olt większości dzMch pleiwazy grób. do którego składa eif dato imerlego. jeei M-ko czym* w rodzaju miejsca krótkotrwałego depozytu. Po pewnym czasie urządza sJę kolejny pogrzeb i w ten sposób w trakcie nowych uroczystości Zdobnych oddaje tę zmarłemu to. co mu należne*.

Następnie opisuje obrzędy Karaibów:

Są od przekonani (, że zmarli - A. v.G] nie pójdą do krainy duchów dopóty, dopóki oędą mioll.clafa.

Ó* okres przejściowy byt także przedmiotem zainteresowania Wiktora M Michajłowskiego⁵. Główny rytuał polega! na pozbawieniu zmarłego data bądź na eycwklwanlu na to, by samo uległo zniszczeniu. Na tej samej zasadne opierają sęobrzędy Betsileosów z Madagaskaru. Pierwsza seria obrzędów pośmiertnych (obrzędy okresu przejściowego) sprowadza się do czekania na moment w ktć-njjndak) ulegnie rozpadowi w miejscu zamieszkania zmarłego (rozkład przy-^5piesza wysoka temperatura i palenie wielkiego ogniska). Kolejne obrzędy to ryto** pogrzebowe szkieletu².

Gdzioniegdzie ten okres przejściowy dzieli się jeszcze na wiele innych eta-Pfr*. a w fazie końcowej przyjmuje formę ceremonii rocznicowych (odprawie-tych co tydzień, co dwa tygodnie, co miesiąc, co rok itd.). które przypominają rocznice ślubu, urodzin, inicjacji itd.

Ponieważ ceremonie pogrzebowe w Indonezji zostały dokładnie zbadane', zajmę się opisami z innych regionów świata. Bardzo podobne do indonezyjskich są obrzędy Todów. Mamy tu do czynienia z następującymi aktami: kremacją,

1

Zjawisko to zaobserwował Georga Alewnder Włłken w Indonezji (zob, Ober dtf Hmophr und errofle andere rrauergebrauche Oei den Volkem Indonesien, .Revue odo* niateinsemationate" 1886,L3oraz 1887.L4. s: 254), a uogólnień dokonał Robert Hart* (zob CwtritMron 6 une etude sur la/eprósentatran coffoctive de la moir. ,L'anOe wckto-Wue’ 1907. i to, e. 82-03.101.105,120). W rzeczywistości czas trwania żałoby zamżf najczęściej (jak zobaczymy dalej) ód dwóch innych czynników.

¹ Zob. Louis Desplagnes ie piaieau central nigOnen, Pana 1907. o. 221, na tanu marzeń dotyczących świata zmarłych zob. ibid., s. 282-268.

• Cesarz Guang*u zmarł 14 tatopeda 1908 roku (panował od roku 1875), dzień późnej zmarła cesarzowa Cha. która w 1881 roku, po śmierci męża, cesarza Xian<(enga. dokonała zamachu atanu i objęta władzę jako regentka - przyp. red. pot.

2

Joseph Franęois Lafltau. Moeurs des sawages ameńćams oompwSes mamoaws des pr6miQrs tomps. t 2. Part* 1724. s. 444.

⁴ Zob. Wiktor M. Młchajtowskij. Szamarsfwo. zesz. 1. Moskwa 1882 s ta •Zob. Arnold van Gennep. Tabou er rotemgme * MMguoar. roałnw 6 oraz 8.277-278 Na temat pogrzebu w dwóch etapach zob. Ghartos ReneU.es raiigws«i6 Gauh *vant Je chrisUmntśmm. Pans 1906. a. 521 nąsŁ

» Zób. Robert Hertz. ComrtbuOon ś 1‘śtude «Une mpH*v*stion coMkM* da la morf* _8> bo-66. Szczegółowe opisy świata zmarłych, a także podróży na toratenSwlst znajda* my również w pracy Albeitusa Chnsbaane Kruljta MararWnfene n don bćacłwt archt-pi 'a-Gravenhage 1807. a. 323-385. Nawiasem mówiąc. Krujit oparł się na teoriach Edwarda Burnetta Tylom. Oeorgoa Akwanoera Wlikana I Chart*#’* Jeans Manę Latour-neau