Gennep Obrz�dy przej�cia0

Te ostatnie odnajdujemy tak z o w obrzędach zmartwychwstania I reinkarnacji Albowiem jedli nawet dusza oddzieliła się od Żywych I zintegrowała za ftwi* tem zmarłych, to może przecież odbyć drogę powrotną i pojawić lą poArOd ma - samoistnie lub za sprawą innej osoby. Ow mechanizm jest niekiedy bardzo pro sty Wystarczy. Ze dusza wcieli się w kobietę I pojawi pod postacią dziecka. Wfe-rzą w to między Innymi australijscy Aruntowle. którzy utrzymują, że dusze przy. czajają się w kamieniach, drzewach łtp.. by stamtąd wskoczyć znienacka w młode, grube i atrakcyjne kobiety. Obrzędy włączenia do Świata żywych, które wtedy następują, są takie same, jak te. które omawialiśmy przy okazji narodzin i nadawania imienia- Ceremonie ludu Mizo z Asamu⁴⁷ są doskonałym przykładem takiego .wiecznego powrotu"*.

Zmarłego ubiera słę w jego najlepszy strój i w pozycji siedzącej przywiązuje do bambusowych mar. Obok kładzie się jego naczynia i broń (łub narzędze przynależne jego pici). Zabija się świnię, kozę i psa. a krewni, przyjaciele i wpędzi zmarłego dzielą między siebie ich mięso. Zmarłemu daje się jeść i pić. Gdy nastaje wieczór, ciało sidada się do dołu wykopanego tuz obok domu zmarłego. Najbliższy krewny żegna zmarłego w imieniu wszystkich i prosi go. by przygotował wszystko na przybycie tych. którzy do niego dołączą. W ten sposób dusza w towarzystwie duszy świni, kozy i psa. bez których nie odnalazłaby drogi w zaświaty. ubrana odświętnie i dobrze wyposażona, udaje się do krainy Mi-thl-hua, gdzie życie jest trudne i pełne cierpienia. Jeśli jednak zmarły za życia zabti zwierzęta podczas polowania lub ludzi w walce albo jeśli wyprawiał uczty dla całą wioski, ma szansę dostać się do bardziej przyjemnego miejsca, po drugiej stronie rzeki. Tam prowadzi życie wśród nieustających uczt i zabaw. Kobiety, które nie mogą polować, wałczyć ani wyprawiać uczt. dostają się do tej pięknej krainy jedynie wtedy, gdy zabiorą je tam Ich mężowie. Po jakimś czasie dusza porzuca jedno albo drugie miejsce i wraca na ziemię pod postacią szerszenia. Później za mienia się w wodę. a potem w rosę. która ulatuje ku niebu. Jeśli kropla rosy spadnie na jakiegoś śmiertelnika, człowiek ów pocznie dziecko, które będzie rn-karnacją zmarłego⁴". Gdy dziecko się narodzi, zabija się dwa kurczaki, matka zaś obmywa siebie i noworodka. Siedem pierwszych dni dusza spędza niczym ptak. uczepiona ubrań tub dal swoich rodziców. Dlatego też starają się oni wykonywać jak najmniej ruchów, a bóstwu opiekuńczemu domu składają ofiary, by w gospodarstwie panował spokój. Gdy okres ten się kończy, następuje seria ceremonii

Zoo. Johh Shakespear Typicaf Trfbos and Castos. w: Consus of torfył 100T. fł/MO-grapMo Ąppmnd<ces. Cafcutta 1003. s. 225.

* To jeden z rzadkich przypadków reinkarnacji poprzez ojca. Inny (Indianie Takw/fi) opmuio Theodor Waitz w AnWopotogie der Natunróikor, t. 3. Leipzfg 1862, a. 106. zet Edward Burnett Tyior. Cywifi/skcfy ptarwoina. 2-3'

^# Wieczny powrót (niem. awfpp Wtoderkotir lub Wiadarkunft. freno. rotour atomoft koncepcje Mozoflazna Friedricha Nłetzeohego {Phłtoaophtm dar ewtoan Wtodorkuntn -przyp. rad. nauk.

któivchn«lbliższy kiowny dziecka po kądżteli nadaje nowo narodzone I    równoznaczne z przyjęciem qo do klanu.

I *^u'!!i!Lódv dusze zmarłych wcielają się bezpośrednio w zwierzęta czy rośboy.

riżft Zfiś W totemy. W takich przypadkach odprawia się obrzędy integracji I    gatunkiem, kt6iy jest w danej społeczności uważany za lotem.

I ^|M^iwe wszystkich jednak wierzeniach mamy do czynienia z Jakimi konfc/et-I ^majscem, która można by nazwać krainą zmarłych. Zdarza się i tak. że miei-I ^ pobytu dusz znajduje się gdzieś w okolicach ich domu. grobu (Wobacy na* I pwają to Izbą Zmarłego) lub cmentarza (Mandanowte zwą to miejsce Wioską I Siudych). W takich przypadkach pogrzebanie ciała staje się właściwym obrzę-11 koip integracji ze światem zmarłych. Bardzo wyraźnie widać to u Czeremisów. II Którzy wierzą zresztą także (prawdopodobnie pod wpływem muzułmańskich Ta-I arów) w zaświaty podobne do nieba Ostiaków*. Można się tam dostać po zer* I da, tworzącej coś w rodzaju mostu przerzuconego ponad kotłem, lub za potno* i cą drabiny. Zmarli Mordwinów także zamieszkują w grobie lub na cmentarzu** I Wem więź z żywymi (a więc okres przejściowy) trwa dłużej, bowiem jest przez [ zywyoh wciąż odnawiana - a to dzięki wspólnym ucztom, a to wizytom na gro-[ be. * to dzięki karmieniu zmarłego (w Ziemi i w trumnie zostaje wydrążony otwór, praż który za pomocą trzciny wkłada się pokarmy, bądź po prostu ustawia na grobie). Zawsze jednak przychodzi moment, gdy więź ta zostaje zerwana (wcześniej stopniowo ulega rozluźnieniu). Wówczas następuje rytuał wyłączenia zmarłego ze społeczności żywych (ostatnia wizyta na grobie, ostatnia ceremonia ku pamięci zmarłego łfp.). których społeczność zasklepia się w sobie i konsoliduje. Spróbuję teraz przedstawić listę obrzędów przejścia związanych ze śmłer-Podobnie jak inne zestawienia zamieszczone w niniejszej książce - z pewno* *ci* nie będzie to lista kompletna.

Do rytuałów wyłączenia (niektóro z nich zostały juz wcześniej omówione) na-itży zatem zaliczyć: rozmaite akty rytualne, w trakcie których dato wynosi się na zewnątrz, palenie narzędzi, domu, biżutenl i mnych dóbr zmarłego, uśmiercanłe l®go żon. niewolników I ulubionych zwierząt abiucje I namaszczenia (ogólnie rzecz biorąc, obrzędy oczyszczające), rozmaite rodzaje tabu Materialnymi atrybutami wyłączenia są natomiast: dół. trumna, cmentarz, mata wypleciona z łyka, pochówek w drzewach, układanie stosów z kamieni łtp Towarzyszą im rozmaite ceremonie. a najbardziej uroczystą z nich i często kończącą cały rytuał jest zamknięcie trumny lub grobu. Do obrzędów zbiorowych należą okresowe ceremonio wy-pędzanła duchów (z domu. z wioski, z terytorium plemienia). Obrzędem podobnym do „małżeństwa przez porwanie* jest bardzo powszechna w Afryce walka o trupa- Jej właściwy sons odkryto dopiero roedawno. Otóż przyczyną owej wałki

« 2ob, joan H Smlrnov. Łm popuWons finnotsOs des oesstne de te VtoJps et de te Kem*.». 135-144

m Zoli. ibid- s- 857-370