IMG694

712 NOUVEAU R

staje się krytyką powieści. Autotematyzm, inaczej niż u większości poprzedników (-»• autotematyzm), nie ujawnia się jednak we wprowadzaniu fragmentów o charakterze refleksyjnym, rozważających problemy sztuki powieściowej czy komentujących właściwości tej oto konkretnej powieści, lecz przenika w strukturę narracyjną utworu, staje się jej immanentnym składnikiem. Narracja nie jest tylko opowiadaniem o faktach, na swój sposób kwestionuje siebie samą i stojące u jej podstaw zasady. Można przeto powiedzieć, że w nouveau roman nieustannie formuje się swoista metodologia powieści kształtowana powieściowymi środkami. Stanowi ona zasadniczy element konstrukcji: żeby daną powieść zrozumieć, czytelnik musi zdać sobie sprawę z funkcjonowania współczynnika autotematyczności; jeśli tego nie uczyni, wydać mu się może, że wielu składnikom brak motywacji, a cała powieściowa struktura tonie w chaosie.

Kształtując taką teorię powieści przedstawiciele nouveau roman zrezygnowali z wielu atrybutów, które wydawały się koniecznymi wyróżnikami gatunku (z tego właśnie powodu ich utwory nazywano na początku antypowieściami). Nie tylko z przejrzystej narracji i według reguł chronologii zbudowanej fabuły, przedstawiającej wyraziście zarysowanych bohaterów w wyraziście zarysowanych sytuacjach. Także z ciągłości narracyjnej, z fabuły rozumianej jako logiczne następstwo wypadków, z bohatera pojmowanego jako jedność właściwości, odpowiadająca pewnej z góry przyjętej koncepcji. Bohater staje się istotą problematyczną, często bezimienną, nie dającą się zidentyfikować. Choć ukazuje się jego subiektywność (ona stanowi z reguły jeden z głównych przedmiotów zainteresowania), rezygnuje się z wszelkiej tzw. analizy psychologicznej, tak charakterystycznej dla powieści francuskiej XX w., czyli z mniej lub bardziej dyskursywnego przedstawiania świata wewnętrznego powieści (-» psychologiczna problematyka w literaturze XX wieku). Antypsychologizm nouveau roman (nie zawsze zresztą konsekwentny, tradycjom powieści psychologicznej bliska jest twórczość N. Sar-raute) nie sprowadzał się do negacji ogromnego rejonu dotychczasowych zainteresowań powieści, wyrażał się w odrzuceniu dominujących konwencji, które wyrażaniu tych zainteresowań służyły. Negacja tradycyjnej ciągłości powieściowej (z czego m.in. wynika stosowanie technik —*■ kolażu) tradycyjnych metod konstruowania postaci oraz programowa subiektywizacja czasu łączą się ze swoistym rozumieniem semantyki świata powieściowego i powieści w ogólności. Jej sensy krystalizować się mają w toku narracji, a nie być z góry dane; akt narracyjny jest aktem nadawania sensu, ów sens jednak nigdy nie daje się osobno wyłożyć, jest zrównany z tekstem. Rozpatrywane z tego punktu utwory reprezentujące nouveau roman wionę są „idei”.

Negując dotychczasowe kształty i w zasadzie odżegnując się od tradycji, n roman nie zrezygnował jednak z odwołań dycyjnych wzorów literackich. Uczynił je miotem szeroko pojmowanej parodii. Parcj łatwo zrozumiała w twórczości, która taki eksponuje swą literackość i postawy autor czne, nie jest celem samym w sobie. Został^ porządkowana zadaniu głównemu: koc wania autonomicznego tekstu powieści^ Właściwa „nowej powieści” sfera interte' ności ogarnia szerokie i bardzo zróżnicowę jony literatury, traktowane — jak na erę i rzliwości przystało (Era podejrzliwości, zbioru programowych esejów Sarraute) — zj tansem. Przedstawiciele tego nurtu odwohf do klasycznej powieści realistycznej, por kryminalnej (np. Gumy A. Robbe-Grilletjg mitu pojmowanego nie tylko jako zespół f cyjnych motywów, ale również jako strr¹ narracyjna (szczególnie doniosłą rolę gf labiryntu, np. Odmiany czasu M. ButoraJ Dans le labyrinthe Robbe-Grilleta, 1959), if su przygodowego i groteskowego (wczea, wieści R. Pingeta) itd. Nouveau roman ny był także z nowatorskimi tendencjami^ wieści pierwszej połowy XX w., tak franą jak obcej. Wiele zawdzięczał Joyce’owi i amerykańskiej, przede wszystkim twór Faulknera.

Za głównych przedstawicieli nouveau uchodzą: Robbe-Grillet, Butor i Sarraute (f od swych kolegów o pokolenie, debiut ksr wy: 1938), oni bowiem nadali ruchowi ehF programowy — tak w powieściach, jak B esejach teoretycznych, w których wykładali roko uzasadniali swe założenia. Z ruchem-się także innych pisarzy, którzy w swej twr ści zanegowali klasyczne kanony po wiec starszych, mających w momencie kształtd się nouveau roman poważny dorobek lii (S. Beckett, J. Cayrol), jak tych, którzy ■ w latach pięćdziesiątych wchodzili na rynę racki, a w każdym razie wtedy zostali za u (C. Simon, R. Pinget, M. Duras). Pojawię nouveau roman we francuskim życiu litą szybko wywołało polemiki, stał się on pfj tern ataków, konserwatywnie nastawieni i krytycy dojrzeli w nim groźną negację tychczasowej tradycji powieści, oskarżali] niezrozumiałość i manieryzm, o ..odrzuca co rzeczywiste”; szybko też znalazł zwólej i komentatorów, także wśród najwybitnf krytyków (autorami ważnych studiów na| mat byli m.in. R. Barthes, M. Blanchot, eon). Sukces był jednak niemal natych