IMGi71

284 Część II. Interakcyjne funkcje nauczyciela

kowaniu, częstych, gdy uczniowie, otrzymawszy tylko definicję, na jej podstawie decydują, czy dany obiekt należy do danej klasy, czy nie.

Wyobrażenia wzrokowe i mentalne

Wizualne i mentalne wyobrażenia także wpływają na uczenie się pojęć zgodnie z powiedzonkiem: , jeden obraz wart tysiąca słów”. Tennyson (1978) badał trzy rodzaje wyobrażeń wspomagających uczenie się pojęć przez dzieci z klas początkowych. W pierwszym przypadku dostarczono dzieciom rysunki uwypuklające stosowne cechy pojęcia. W drugim dzieci pod kierunkiem eksperymentatora same przygotowały tego rodzaju rysunki. W trzecim poproszono je, aby wytworzyły sobie mentalne wyobrażenie owych cech pojęcia. Uczniowie byli podzieleni na dwie grupy. Dzieci z pierwszej grupy zostały skrupulatnie przygotowane do posłużenia się jedną z trzech wspomnianych technik. Druga grupa przystąpiła do pracy bez wcześniejszego przygotowania.

W konkluzji Tennyson stwierdza, że uczenie się przez dzieci pojęć i reguł można wspomagać za pomocą rycin lub za pomocą rycin i wyobrażeń towarzyszących tekstowi, ale wyprodukowanych przez samych uczniów, odpowiednio do tego przygotowanych. Tennyson badał uczenie się pojęć matematycznych przez dzieci z klas trzecich i czwartych, jednak stwierdzone prawidłowości mają szerszy zasięg.

Oto Anderson i Smith (1983) badali, jak dzieci dochodzą do zrozumienia takich pojęć przyrodniczych, jak „światło” lub „kolor”. 113 dzieci z pięciu klas uczyło się następującego fragmentu:

Odbijanie światła

Czy rzucaliście kiedyś piłką w jakieś przedmioty? Jeśli tak, to wiecie już, że kiedy piłka w coś uderzy, odbija się. Światło, podobnie jak piłka, odbija się od większości rzeczy, na które trafia.

Kiedy światło natrafia na przedmiot nieprzezroczysty, nie całe zatrzymuje się na nim. Część światła odbija się. Kiedy światło pada na coś bardziej lub mniej przezroczystego, nie całe światło przez to przechodzi. Część światła odbija się. Kiedy światło odbije się od rzeczy i powędruje do twoich oczu, widzisz tę rzecz.

Tylko 20% uczniów zrozumiało, że widzenie polega na odbieraniu przez wzrok światła odbitego od obiektów. Kiedy jednak w drugiej fazie eksperymentu uczniowie skorzystali z pomocy wizualnej, takiej, jak przedstawia rysunek 9.2., 78% badanych zrozumiało pojęcie.

Inne formy reprezentacji wizualnej stanowią uporządkowanie graficzne oraz sieci. Służą one uwypukleniu cech istotnych pojęcia i czynią pojęcie bardziej konkretnym z punktu widzenia uczniów. Dodatkowo służą jako skuteczne narzędzie wydobywania z pamięci trwałej wiadomości, dzięki którym łatwiej przychodzi uczniom zrozumieć nowe pojęcia. O tym, jak sporządzać sieci, będzie mowa na dalszych stronach, a o efektach uporządkowania graficznego powiemy w „Doniesieniu z badań” 9.1.

mi ■pfffr
		Ti
■■ ■
		P. Kiedy światło pada na drze-
		wo, chłopiec lepiej drzewo
P. Kiedy światło pada na drze-		widzi.
wo, chłopiec lepiej drzewo		Na czym to polega?
widzi.
Na czym to polega?		0. Część światła odbija się od
		drzewa i dochodzi do oczu
		chłopca.

Rys. 9.2. Wizualne przedstawienie roli światła w widzeniu przedmiotów Źródło: Richardson-Koehler (1987)

Badania nad nauczaniem i uczeniem się pojęć wskazują, że pewne procedury dydaktyczne ułatwiają uczniom skuteczne opanowywanie pojęć. Z przedstawionych już badań oraz z szerokiego przeglądu badań nad zastosowaniem w praktyce dydaktycznej teoretycznych zasad uczenia się pojęć (Martorella 1982) wyprowadziliśmy osiem reguł postępowania:

1.    Trzeba zaczynać od jasnej definicji pojęcia.

2.    W pewnym momencie należy zetknąć uczniów z definicją pojęcia i listą jego cech istotnych.

3.    Nauczanie pewnych pojęć wymaga posłużenia się obu metodami: dedukcyjną i indukcyjną.

4.    Efektywność uczenia się pojęć wzrasta dzięki wykorzystaniu trafnych przykładów.

5.    Jeżeli uczniowie nie rozumieją istotnych cech pojęcia, to zanim przystąpimy do jego nauczania albo równolegle z tym powinniśmy te cechy uczynić przedmiotem nauczania.

6.    Lekcja powinna dostarczyć uczniom okazji do ćwiczeń w rozpoznawaniu przykładów i nieprzykładów oraz gwarantować uczniom informacje zwrotne o tym, czy ich wybory były poprawne, czy nie.

7.    Pomoce wzrokowe w rodzaju rysunków, wykresów, sieci pojęcia ułatwiają uczenie się pojęć, gdyż konkretyzują je i ilustrują związki między pojęciami i ich cechami istotnymi.