IMGi73

288 Część II. Interakcyjne funkcje nauczyciela

WŁAŚCIWOŚCI MODELU Zakładane efekty nauczania

Modele nauczania pojęć zostały opracowane przede wszystkim po to, aby nauczać zasadniczych pojęć stanowiących oparcie dla myślenia wysoko zorganizowanego uczniów oraz podstawę wzajemnego rozumienia się i procesów komunikowania. Nie są to więc modele przeznaczone do nauczania obszernego materiału informacyjnego. Dzięki opanowaniu i stosowaniu kluczowych pojęć należących do pewnego działu uczniowie nabywają możliwości transferu efektów uczenia się na szersze obszary wiedzy. W rzeczywistości bez ujednoliconego rozumienia określonych pojęć kluczowych nauczanie przedmiotowe byłoby prawie niemożliwe.

Dwie metody nauczania pojęć

Z wielu metod nauczania pojęć wybraliśmy dwie podstawowe: nauczanie bezpośrednie i przyswajanie pojęć.

Nauczanie bezpośrednie

Nauczanie bezpośrednie opiera się na wcześniej opisanym podejściu od reguły do przykładu. Po tym, jak nauczyciel przedstawi definicję pojęcia i wskaże cechy istotne oraz poda przykłady i nieprzykłady, uczniowie przy-stępują do ćwiczeń i kierowani pytaniami nauczyciela opanowują pojęcie. Metoda oparta na pracy zespołu Tennysona (1983) wykorzystuje te same zasady postępowania, jakimi kieruje się nauczyciel, realizując model nauczania bezpośredniego opisany w rozdziale 10.

Przyswajanie pojęć

Metoda przyswajania pojęć powstała pod przemożnym wpływem prac Brunera (1956) i jego zespołu. Po metodę tę sięgamy, kiedy uczniowie wiedzą już coś o danym pojęciu lub danej grupie pojęć. Poddając pod rozwagę rozmaicie zestawione przykłady i nieprzykłady pojęcia, nauczyciel wywołuje indukcyjne myślenie uczniów i ułatwia im kontrolowanie własnych procesów myślowych.

Na dalszych stronach dokładniej opiszemy różnice między tymi dwoma metodami.

Bieg lekcji

W obu metodach nauczania pojęć opisanych w tym rozdziale wyróżniamy cztery fazy, przedstawione w tabeli 9.2. Jak jeszcze zobaczymy, kolejność czynności w obrębie każdej fazy może być różna.

Tabela 9.2. Syntaksa modelu nauczania pojęć

Faza	Postępowanie nauczyciela
1. Przedstawienie celów i wywołanie nastawienia	Nauczyciel wyjaśnia cele i stronę techniczną lekcji; nastawia uczniów na uczenie się
2. Wprowadzenie przykładów i nieprzykładów	W metodzie bezpośredniej nauczyciel nazywa pojęcia, wskazuje cechy krytyczne, ilustruje je przykładami i nieprzykła-dami W metodzie przyswajania pojęć podaje się przykłady i nie-przyklady; uczniowie indukcyjnie odkrywają pojęcie i jego cechy
3. Sprawdzanie przyswojenia	Nauczyciel podaje dodatkowe przykłady i nieprzykłady w celu sprawdzenia zrozumienia pojęcia. Uczniowie mają podawać własne przykłady i nieprzykłady pojęcia
4. Analiza myślenia i scalanie efektów uczenia się	Nauczyciel wywołuje u uczniów proces myślenia o własnym myśleniu. Uczniowie mają przemyśleć swoje decyzje i konsekwencje swoich wyborów. Nauczyciel pomaga uczniom scalić nowe efekty uczenia się, wiążąc pojęcie z innymi pojęciami w jednostce tematycznej

Struktura środowiska dydaktycznego

W odróżnieniu od sztywnej struktury środowiska dydaktycznego w modelu nauczania podającego, w przypadku modelu nauczania pojęć struktura jest względnie luźna. Zaplanowania wymagają zmiany metodyczne. Nauczyciel decyduje, które pojęcia uczynić przedmiotem nauczania, i postanawia, w które miejsca ciągu lekcji tworzących jednostkę tematyczną włączyć lekcje poświęcone nauczaniu pojęć. Korzystając z rozeznania w przygotowaniu i doświadczeniach uczniów, wybiera trafne przykłady i nieprzykłady pojęcia. W wielu momentach lekcji rola nauczyciela sprowadza się do reagowania na pomysły i sądy uczniów, zachęcania ich do aktywności i wspierania rozwoju uczniowskich umiejętności rozumowania. Prócz tego nauczycielowi przypada obowiązek sprawdzania, czy uczniowie rozumieją materiał, i ułatwienia im rozpoznania własnych procesów poznawczych. Podobnie jak w modelu nauczania podającego, opisanym w rozdziale poprzednim, od uczniów wymaga się bacznej i ciągłej uwagi. W trakcie lekcji nie ma miejsca na pogaduszki z sąsiadem, odrabianie zadań na następną lekcję ani na cokolwiek innego, co mogłoby odciągnąć uwagę ucznia od przebiegu lekcji.

19 — Uczymy się nauczać