IMGi77

296 Część II. Interakcyjne funkcje nauczyciela

Etap 3. Połącz koła z wpisanymi nazwami cech istotnych: połączenia ukazują, jakie są różnice między cechami.

Etap 4. Nazwij połączenia między cechami; w ten sposób uwidocznione zostaną zależności między cechami istotnymi pojęcia (ich funkcje definicyjne).

Dobór i układ przykładów i nieprzykładów

Dobierając przykłady, nauczyciele częstokroć różnicują cechy nieistotne najbardziej jak tylko można, po to, żeby skupić uwagę uczniów na wspólnych wszystkim przykładom cechach istotnych. Gdyby więc nauczyciel nauczał pojęcia „wyspa”, posłużyłby się przykładem tropikalnych wysp Hawajów oraz mroźnej Grenlandii. Oczywista odmienność klimatu pomogłaby skierować myśl uczniów na wspólne cechy obu przykładów. Podobnie w celu nauczenia pojęcia „owady” nauczyciel w zestawie przykładów wymieniłby mrówki i owady wodne, gdyż żyjąc w zupełnie odmiennych środowiskach, mają te same cechy istotne.

Kiedy zaś nauczyciel zestawia przykłady z nieprzykładami, stara się zwykle, aby cechy nieistotne w zestawionych parach były jak najbardziej podobne. Dzięki temu uczniowie skoncentrują się na różnicach między przykładem a nieprzykładem. Półwysep Florydzki i wyspa Kuba tworzyłyby dobrą parę ze względu na podobny klimat.

Najlepiej, żeby kolejność podawanych przykładów i nieprzykładów była logiczna, co może oznaczać uporządkowanie ich według stopnia trudności: od łatwych do trudnych. Niekiedy dobrze jest przed podaniem zestawu trzech, pięciu przykładów stosowną wskazówką ukierunkować myślenie uczniów. Ta ostatnia rada ma szczególne znaczenie w przypadku nauczania młodszych uczniów metodą przyswajania pojęć.

Wybór metody

Ostatnia decyzja w fazie przedlekcyjnej dotyczy wyboru metody. Decyzja uwzględnia cele, które chce osiągnąć nauczyciel, i charakter pojęcia. Przypomnijmy sobie, że oparta na myśleniu indukcyjnym metoda przyswajania pojęć polega na poszukiwaniu cech istotnych pojęć nieobcych uczniom. Dedukcyjna metoda nauczania bezpośredniego wymaga od nauczyciela, aby podał uczniom definicję, a potem poprzez przykłady i nieprzykłady wiódł ich do zrozumienia pojęcia. Obie metody rozwijają umiejętności i procesy myślenia wysoko zorganizowanego.

Prowadzenie lekcji

W tabeli 9.2. naszkicowaliśmy cztery fazy lekcji wykorzystującej model nauczania pojęć. Przejdźmy teraz do szczegółów.

Przedstawienie celów i wywołanie nastawienia

Podobnie jak na lekcjach innego typu, nauczyciel powinien wyraźnie zakomunikować uczniom; jakie są cele lekcji i jak będzie ona przebiegała. Wychodząc poza schemat, może wyjaśnić uczniom, dlaczego warto opanować pojęcia przewidziane na daną lekcję. Procedura wywoływania nastawienia jest identyczna z opisaną w rozdziale 8. Gotowość uczniów do lekcji można wywołać krótkim streszczeniem, pytaniami z materiału z poprzedniej lekcji, interesującą powiastką nawiązującą jednocześnie do tematu lekcji oraz wiedzy uprzedniej uczniów.

Wprowadzenie przykładów i nieprzykładów: sprawdzanie przyswojenia

Dokładny porządek definiowania i nazywania pojęć oraz przedstawiania przykładów i nieprzykładów zależy od przyjętej metody. Wewnętrzna organizacja lekcji, tok czynności nauczyciela i uczniów nadaje każdej z metod swoisty charakter i pozwala lepiej osiągać właściwe jej kategorie celów.

Nauczanie bezpośrednie. Na wewnętrzną organizację lekcji z zastosowaniem metody nauczania bezpośredniego składają się:

1.    Nazwanie pojęcia i podanie definicji.

2.    Określenie cech istotnych oraz podanie przykładów i nieprzykładów pojęcia.

3.    Sprawdzenie opanowania pojęcia: uczniowie sami podają przykłady i nieprzykłady.

Powróćmy do pojęcia „wyspa” z tabeli 9.3. Nauczyciel posługujący się metodą nauczania bezpośredniego mógłby tak nauczać:

]., Informuje uczniów, że będą uczyć się pojęcia „wyspa”, i pisze nazwę pojęcia na tablicy.

2.    Podaje listę cech istotnych: (1) część lądu (ale nie kontynent), (2) woda, (3) ląd otoczony wodą.

3.    Przedstawia prosty szkic zawierający wyłącznie cechy istotne i pokazuje każdą z nich. Daje trafne przykłady — obrazki Hawajów, Grenlandii, Kuby. Demonstrując obrazek, wskazuje ponownie cechy istotne.

4.    Demonstruje uczniom przykłady i nieprzykłady: stawia pytania wymagające zastanowienia, czy w danym przypadku uczniowie mają do czynienia z przykładem, czy nieprzykladcm pojęcia; prosi o uzasadnienie odpowiedzi; prosi uczniów o podawanie własnych przykładów i nieprzykładów.

Przyswajanie pojęć. Ponieważ uczniowie znają już cokolwiek pojęcie lub grupę pojęć, mają samodzielnie oceniać, czy pokazywane przykłady należą