k

(cięcie drzewa, obróbka metalu itp.) nie jest działaniem społecznym, lecz technicznym, które też przebiega według społecznie wytworzonej technologii, ale nie zmierza bezpośrednio do zmodyfikowania działań innego człowieka. Przy takiej definicji można wydzielić z ogromnego bogactwa zachowań ludzkich interesujące nas bliżej zachowania czyli działania społeczne, gdyż są one elementami wzajemnych oddziaływań, a zatem także elementami życia społecznego, mówiąc metaforą — są „żywymi" czynnikami grup. Poprzez działania swoich członków zbiorowości społeczne żyją, trwają, rozwijają się lub ulegają rozkładowi.

W życiu potocznym działania społeczne są czymś tak naturalnym i oczywistym, że nie zwraca się na nie większej uwagi. Jednak bliższa analiza wykrywa, że są to bardzo złożone układy. Weźmy np. jako podstawę naszych rozważań taki prosty fakt: student A prosi studenta B o pożyczenie złotówki na kupno biletu tramwajowego. Obaj weszli razem do tramwaju i wtedy A spostrzegł, że zapomniał portmonetkę. Jeżeli fakt ma miejsce w dniu rozpoczęcia roku akademickiego i znają się dopiero pierwszy dzień, A prawdopodobnie powie: „kolego, bądźcie tak uprzejmi, pożyczcie mi złotówkę, zapomniałem portmonetkę, oddam wam jutro", czy coś podobnego. Jeżeli fakt ten zdarzy się znacznie później, gdy A i B będą już zaprzyjaźnieni, A prawdopodobnie powie „stary, daj grosza na bilet", czy coś podobnego. Analiza ⁴ tego prostego faktu wygląda następująco:

A jest podmiotem działającym. Przedmiotem jego działania jest B. Zamiarem A jest wywołanie pożądanej reakcji zc strony B. Posługuje się więc pewnymi

* Poniżej zreferujemy w znacznym uproszczeniu teorię działań społecznych skonstruowany przez Floriana Znanieckiego w jego książce pt. Social Actions, Poznań 1936.

ti.M i«7ui działania — słowami, gestami, mimiką, po-• tuwi) ciała. Narzędziami tymi posługuje się według 11 wnej metody działania. Widzieliśmy, że w obu przy-l .(litach metody były różne. W pierwszym była to Uprzejma prośba, w drugim — żądanie oczywiste w sto-■imltnch przyjaźni. W pierwszym było to apelowanie ■ In uprzejmości kolegi, w drugim żądanie wypełnienia oliuwiązku przyjacielskiego. Wreszcie wynik działania J.” ' ostatnim członem tego układu: B wyciąga z własnej kieszeni złotówkę i podaje ją A. Wynikiem działania jest zawsze pewna modyfikacja w działaniach pr/nlmiotu, lub przynajmniej modyfikacja w jego połaś ie, albo w jego intencjach, czy w jego potcncjal-i m działaniu. B może nie mieć złotówki i wtedy odpowiedź jego będzie albo wyrażeniem żalu, że nie mo-I omóe koledze, albo niegrzeczną odmową. Wynikiem 11/inl.inia jest zawsze społeczna reakcja przedmiotu «l/iiilfinia.

Każde więc działanie społeczne jest zamkniętym n Id ndem (systemem) złożonym z elementów wyżej wymienionych. Przy czym w tym systemie zasadniczą i ni i; pełnia metoda działania. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że możliwości stosowania różnych metod .1, l o.mia zależą od wolnej woli działającego i są nie-nu /one. Tymczasem analiza pokazuje nam, że mc-lo.ly działania są najbardziej trwałą i mało zmienną i /. ..-ią składową życia społecznego i dlatego w analiza działań społecznych analiza metod jest szczególnie i nu Czy rzeczywiście metody działań społecznych i luk mało zmienne? Jeżeli A chce otrzymać jakiś pi znlmiot, który jest własnością B, jakie metody dzia-I u ii Iii mn do dyspozycji: może go wyprosić, może go luipti i pieniądze, może go wymienić za inny przedmiot, może go ukraść, może go wymusić silą, może go /lubować przy użyciu zagrożenia, może zabić B i poić

179