Kukułka0

L Geneza, pojęcie i istota stosunków międzynarodowych

Trzecią wreszcie grupą jednostek społecznych środowiska międzynarodowego są siły i instytucje transnarodowe. Ukształtowały się one na drodze zacieśniania ponad granicami państwowymi więzi solidarności politycznej, ekonomicznej, zawodowej, wyznaniowej, naukowej czy humanitarnej. Do sił takich należą międzynarodówki polityczne i zawodowe, koncerny i spółki transnarodowe, stowarzyszenia wyznaniowe i naukowe, organizacje humanitarne i fundacje międzynarodowe oraz międzynarodowe organizacje i ruchy ekologiczne, Uczestniczą one w międzynarodowej promocji określonych idei i interesów. Wywierają także różnego rodzaju presje na decydentów polityk publicznych państw.

Przedmiotowe rozszerzanie się stosunków międzynarodowych znajduje wyraz w rozwoju różnych dziedzin szczegółowych życia międzynarodowego. Dziedziny te obejmują zwłaszcza stosunki handlowe, finansowe, kulturalne, naukowo-techniczne i polityczno-wojskowe, Wyrażają one rożne potrzeby i interesy uczestników stosunków międzynarodowych,

Stosunki handlowe rozwijały się od czasów starożytnych w różnych formach wymiany towarowej przez osoby prywatne. Handel był długo kojarzony przez jednostki oraz grupy społeczne z bogactwem i potęgą. Skojarzenia te od dawna przenikają stosunki międzynarodowe, w których przejawia się współzależność w sprawie zwiększania bogactw i zdobywania opartej na nich potęgi, Dlatego w wiekach średnich władcy zaczęli wspierać i chronić kupców, ponieważ w rozwoju handlu dostrzegali pewne korzyści dla siebie i dla kraju. Władze państw ułatwiały też budowę portów i składnic towarów. Udzielały również pomocy w tworzeniu kompanii handlowych i nadawały im określone przywileje. Nakazywały swoim okrętom wojennym, aby chroniły statki handlowe przed napadającymi na nie piratami.

Tworzona od początku czasów nowożytnych przez największe państwa sieć konsulatów służyła do ochrony prawnej własnych kupców na obszarze obcych państw. Wymuszane w XIX wieku na słabszych państwach traktaty kapitulacyjne zapewniały często obcym kupcom przywileje celne i sądownicze. Rządy chroniły też interesy własnych kupców poprzez wprowadzanie określonych zakazów- importowych, ograniczeń ilościowych oraz celnych taryf importowych,

W czasie I wojny światowej państwa wojujące zapoczątkowały sterowanie handlem i gospodarką. Zrodziło to tendencje do wprowadzania monopolu państwowego w handlu zagranicznym, rozwinięte najsilniej pod hasłami „socjalizmu" po II wojnie- światowej. Wtedy to państwa o najsilniejszej gospodarce zaczęły przywiązywać coraz większą wagę do polityki w sferze handlu zagranicznego.

Od lat 70. XX w. zaczęły się rozwijać międzynarodowe procesy liberalizacji handlu, promowane zwłaszcza przez wielostronne negocjacje handlowe w ramach istniejącego pod auspicjami ONZ od 1947 r. Układu Ogólnego o Cłach i Handlu (GATT), Jeszcze bardziej zdecydowanie lansowaniem „wolnego handliC na skalę globalną zajęła się Światowa Organizacja Handlu (WTO), która od 1 stycznia 1995 r. stała się sukcesorką GATT.

W ostatniej ćwierci XX wieku politolodzy i ekonomiści stwierdzili istnienie czterech głównych zjawisk, które- komplikowały handel międzynarodowy i. na które należało zwracać szczególną uwagę. Do zjawisk tych zaliczyli: 1) Preferencje poszczególnych krajów i ich sił gospodarczych dla polityk protekcyjnych lub dla liberalizacji handlu; 2) Zależności polityk handlowych od instytucji politycznych poszczególnych państw oraz od ich banków centralnych; 3) Oddziaływania czynników międzynarodowych oraz procesów globalizacyj-nych na kształtowanie polityk handlowych; 4) Wpływ handlu międzynarodowego na sytuacje i zachowania państw oraz na stosunki międzynarodowe,

Dziedzina stosunków finansowych w skali międzynarodowej zaczęła się rozwijać od potowy XIX wieku. Przejawami tego rozwoju były pożyczki zagraniczne niektórych krajów lub obce inwestycje przemysłowe i bankowe na ich terenie. Rządy i firmy starały się w ten. sposób przyspieszyć modernizację krajowego 'wyposażenia, na którą brak im było własnych kapitałów.

Od początku XX wieku pożyczki i inwestycje zagraniczne Wielkiej Brytanii, Francji i Niemiec nabierały coraz większych rozmiarów. Po 1 wojnie- światowej państwa te zostały prześcignięte pod tym