Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego06

Rumuński. Należy do wschodniego odłamu języków romańskich. Wyróżnia się 4 rumuńskie zespoły dialektalne: 1. dako-rumuński z dialektem banackim, transylwańskim (siedmiogrodzkim) i wołoskim oraz (stanowiący dziś odrębny język) - mołdawskim; 2. arumuński (macedo-rumuński); 3. megleno-rumuński; 4. istro-rumuński. Rumuński język literacki zaczął się formować w XVI w. na podłożu dialektu wołoskiego. Pierwotnie używano w Rumunii cyrylicy, a od XIX w. - alfabetu łacińskiego. Należy do tzw. bałkańskiej ligi językowej.

Runy (runiczne pismo) - pismo germańskie, najstarsze w północnej Europie. Powstało ok. II w. p.n.e. u północnych plemion germańskich, prawdopodobnie oparte zostało na alfabecie greckim i łacińskim z dodaniem liter oryginalnych. Najstarsze napisy runiczne (III—IV w. n.e.) występują w Skandynawii (Gotlandia, Norwegia, wyspy duńskie). Język napisów runicznych jest bardziej archaiczny od zabytków języka gockiego i stosunkowo bliski językowi pragermańskiemu.

Sanskryt. Język z podgrupy indyjskiej języków indoirańskich. Stanowi najstarszą fazę języka staro-indyjskiego, bliski językowi wedyjskiemu. Powstał w północnych Indiach. Był to język literacki, którym posługiwali się bramini, uczeni i pisarze. Mimo istnienia prakrytów sanskryt aż do końca XIV wieku pełnił rolę głównego (niekiedy jedynego) języka literackiego Indii. W języku tym napisane zostały epopeje Mahabharata i Ramajana.

Sardyński II. Właściwie grupa dialektów romańskich używanych na Sardynii. Bliski językowi włoskiemu, ale równocześnie najbardziej archaiczny ze wszystkich języków romańskich. Piśmiennictwo w języku sardyńskim (niejednolite językowo) zaczęło się rozwijać dopiero w XVI w. [sardyński I - język wymarły, zaliczany do grupy azjanickiej; używany był przez pierwotną przedindoeuropejską ludność na Sardynii, spokrewniony bliżej z językiem etruskim].

Scytyjski (sakijski, chotańsko-tocharski). Należy do odłamu scytyjskiego języków irańskich grupy indoirańskiej. Używany był w I tysiącleciu n.e. we wschodnim Turkiestanie. Obejmował dwa dialekty; północny w okolicach Malarbaszi na wschód od Kaszguru i - lepiej zaświadczony - południowy w okolicach miasta Chotan. Zanikł ok. 1000 r. pod naporem języków tureckich.

Serbski. Należy do południowej grupy języków słowiańskich. Używany jest w Serbii, w Czarnogórze oraz w części Bośni i Hercegowiny. Do rozpadu byłej Jugosławii (1991 rok) uznawany był za wschodni wariant języka serbsko-chorwackiego. Serbski parlament w 1992 roku podjął uchwałę, wpisaną do konstytucji, według której językiem urzędowym w Republice Serbii jest język serbski, a alfabetem - alfabet cy-rylicki (zob. też hasło „serbsko-chorwacki”).

Serbsko-chorwacki. Od końca XIX w. do 1990 r. wspólny język Serbów, Chorwatów, Czamogórców i bośniackich muzułmanów; oparty na ijekawsko-sztokawskim narzeczu wschodniohercegowińskim. Należy do południowej grupy języków słowiańskich. Język ten posiadał dwie odmianki: wschodnią - serbską, z centrum w Belgradzie - posługującą się alfabetem cyrylickim, i zachodnią, chorwacką, z centrum w Zagrzebiu - posługującą się pismem łacińskim. Po uchwałach parlamentów Chorwacji, Serbii i Bośni język serbski, chorwacki i bośniacki uznano za odrębne trzy języki południowosłowiańskie (zob. też hasła „bośniacki", „chorwacki” i „serbski”).

Sindhi. Jeden z języków nowoindyjskich grupy indoirańskiej. Używany w prowincji Sindh w Pakistanie nad dolnym Indusem. Posiada literaturę zarówno w alfabecie arabskim, jak i devanagari.

Słowacki. Należy do zachodniej grupy języków słowiańskich. Używany jest w Słowacji. Obejmuje trzy zespoły dialektalne: zachodni (najbliższy językowi czeskiemu), środkowy (mający szereg cech wspólnych z językami południowosłowiańskimi, zwłaszcza słoweńskim) i wschodni (najbliższy językowi polskiemu). Wyróżnia się także pograniczne gwary morawsko-słowackie. Pierwsze próby stworzenia słowackiego języka literackiego na podstawie dialektów zachodnich sięgają XVIII w.; współczesny słowacki język literacki uformował się na podłożu gwar centralnych w połowie XIX w., głównie dzięki działalności literackiej i językowej Ludovita Śtura.

- .    Słoweński. Należy do południowej grupy języków słowiańskich. Używany głównie w Słowenii oraz

na terenach południowej Austrii i północno-wschodnich Włoch. Jest bardzo zróżnicowany dialektalnie.

\Wykazuje wspólne cechy z językami zachodniosłowiańskimi, zwłaszcza gwarami środkowosłowackimi. Słoweński język literacki powstał w XVI w. Odznacza się znacznym konserwatyzmem w stosunku do gwarludowych.

Słowiańskie. Odłam języków rodziny indoeuropejskiej (z grupy centralnej, satemowej). Aktualnie dzieli się jena trzy podgrupy: wschodnią, południową i zachodnią. Do wschodniej należąjęzyki: rosyjski, białoruski i ukraiński, zwane także ruskimi; do południowej: bułgarski, macedoński (tworzące gałąź bułgarsko-macedońska. do której należał także język staro-cerkiewno-słowiański) oraz serbski, chorwacki i słoweński; do zach    rwacki tworzące gałąź czesko-słowacką, gómołużycki i dol-

nołużycki (gałąź łużycka) oraz polski (dawna gałąź lechicka. Jo ku*rj należał -ra.-v rr i >*>£•»* < J.» lekty pomorskie). Języki słowiańskie, dziś jeszcze bardzo bliskie sobie. rworrsH .V jvx i-ąt t i •*-. t p.n.e. do VI w. n.e. prasłowiańską wspólnotę językowy która wykwit* rt .    soJł>**e«*s

skiej. Język prasłowiański był także bliżej spokrewniony z grupą germańską t irwwk*** _tnł vw -europejskimi. Praojczyzna Słowian znajdowała się na północ od Karpat (naprane . js,^, nego Dniepru); na południe posuwali się Słowianie dwoma szlakami zachodnim pstra »sm Wtttii t i wschodnim przez przełęcze od Dukielskiej po Tatarską.

Sogdyjski. Należy do odłamu scytyjskiego języków irańskich grupy mJonsAskin Aru wsi W I tysiącleciu pełnił funkcję międzynarodowego języka Azji Centralnej Powstał < dukekww astm isk... s Turkiestanu Zachodniego, używanych między Amu-Darią i Syr-Daną Teksty pslwl.-ą gi/wn-s r \ ttt -IX w. Zanikł ok. 1000 r. pod naporem języków tureckich.

Staro-cerldewno-slowlański. Najstarszy literacki język słowiański, należący do grupy pełudmo-wo-slowiańskiej. Utworzony początkowo tylko dla celów misyjnych przez apostołów Słowian Konnan-tego-Cyryla i Metodego w IX w. Przez wiele wieków był językiem literackim warstw wykształconych kry gu religii prawosławnej. Jako język literacki - z pewnymi naleciałościami /. poszczególnych żywych języków słowiańskich - używany był przez Słowian na całym Półwyspie Bałkańskim, na Rusi. przeż pewien czas w Państwie Wielkomorawskim i w Czechach (IX-X w.). Dzięki wybitnie archaicznemu charakterowi (jery, samogłoski nosowe, samogłoska jat', aoryst, imperfectum, dualis itd.) język ten ma podstawowe znaczenie dla studiów porównawczo-historycznych nad językami słowiańskimi. Najstarsze zabytki pochodzą z X-XI wieku i dzielą się na starsze - głagolickie (Kodeks zografski, Kodeks mariański. Kodeks Assemaniego) oraz młodsze - cyiylickie (Księga Sawy, Kodeks supraski).

Syngaleski (syngalezi). Jeden z języków nowoindyjskich (grupy indoirańskiej) należący do zespołu południowego. Używany głównie na Cejlonie (Sri Lanka). Tradycje literackie sięgają I w. n.e.

Szkocki. Jeden z języków goidelskich (gaelickich) grapy celtyckiej. Używany w Szkocji, dokąd został w V w. n.e. przeniesiony przez irlandzkich kolonistów (Goidelów), którzy nawarstwili się tam na Piktów i Kaledonów (mieszaną ludność iberyjską i brytańską). Już w XII i XIII w. na skutek ekspansji języka angielskiego został ograniczony do górzystych słabo zaludnionych terenów; dziś utrzymuje się jedynie na samym zachodzie Szkocji i na Hybrydach. Pierwsze dokumenty pisane pochodzą z IX w. Największy rozkwit przypada na XIV-XVI w., kiedy ukształtował się szkocki język literacki.

Szwedzki. Należy do podgrupy północnej (skandynawskiej, nordyjskiej) języków germańskich. Używany w Szwecji, a także w Finlandii i w USA. Ukształtował się w okresie wypraw Wikingów (1X-XI w.). Literacki język szwedzki powstał w XIII w. Dialekty języka szwedzkiego tworzą dwa wielkie zespoły: jeden w Szwecji, dragi w Finlandii.

Tadżycki. Język Tadżyków należący do podgrupy irańskiej rodziny indoirańskiej; najbliżej spokrewniony jest z językiem perskim. Używany głównie w Tadżykistanie oraz w Kazachstanie, Kirgizji i północnym Afganistanie. Od IX do XX w. Tadżykowie posługiwali się alfabetem arabskim, od 1940 r. - rosyjską grażdanką.

Tat. Jeden z języków nowoirańskich należący do zespołu kaspijskiego. Używany na południowych wybrzeżach Morza Kaspijskiego, głównie w Azerbejdżanie. W terminologii rosyjskiej określany często jako „eBpeHCKO-TaTCKHH”.

Ukraiński (zwany też małoruskim). Należy do wschodniej grapy języków słowiańskich. Używany głównie na Ukrainie, a także na Białorusi, w Rosji, Kazachstanie oraz w USA, Kanadzie i w Polsce, Poszczególne cechy ukraińskie występują już w zabytkach staroraskich z XI—XIII w., jako odrębny język ukształtował się w XIV w.

Umbryjskł. Jeden z języków osko-umbryjskich używany w starożytności na terenie Umbrii i w południowo-wschodniej części Półwyspu Apenińskiego aż po ujście Padu. Znany głównie z obszernej inskrypcji o treści religijnej (Tablice iguwińskie) zapisanej w alfabecie etruskim i łacińskim w latach 300-70 p.n.e. Został później wyparty przez łacinę.

Urdu. Jeden z języków nowoindyjskich należący do zespołu centralnego. Używany głównie w Pakistanie, a także przez ludność mahometańską w Indiach. Posługuje się alfabetem arabskim. Wraz z językiem hindi tworzy zespół hindustani; różni się od hindi (oprócz alfabetu) głównie zapożyczeniami arabsko-per-skimi. Tradycje literackie sięgają XVI w. Jest językiem państwowym Pakistanu.

Walijski (cymryjski). Natęży do brytańskiego odłamu języków celtyckich. Używany głównie w Walii (obok języka angielskiego) w Wielkiej Brytanii. Walijczycy są pozostałością celtyckiej ludności Wielkiej Brytanii, która schroniła się w góry walijskie w czasie najazdu Anglosasów w V-VI w. n.e. Za początek nowowaiijskiego uważa się przekład Biblii z 1588 r.

307