Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego0

zatem, mówiąc ogólnie, jest językiem mieszanym, utworzonym na podstawie języka angielskiego i jakiegoś innego w celu ułatwienia porozumiewania się ludności mówiącej różnymi językami (np. pidgin-English, oparty na słownictwie angielskim i chińskim, o uproszczonej morfologii i składni, rozpowszechniony w Azji Wschodniej i Oceanii jako język handlowy).

UZUPEŁNIENIA t KOMENTARZE. Do języków tego typu zaliczyć należy również tzw. Russonorsk, którym porozumiewali się rosyjscy i norwescy rybacy w XIX wieku. W odróżnieniu od chińskiego pidgin-■English w języku Russonorsk zauważamy dowolne przemieszanie morfemów rosyjskich i norweskich (a także angielskich). Oto kilka przykładowych fraz: Burman. zakrepi-ko irosa lita gran nemnośka! „PbióaK, saKpenu noTywe rpoc!”; Drasri. gammel go ven pe den dag? „3apaBCTayH, crapbiH xopouinii apyr Mofi!"; Troja treska kopom pe den dag? „Tbi Tpecity noKynaeuib cero/rna?"; Moja moja pe vater kass-tom ,,.H Teóa b Boay Sporny”; Kanske, voja vil glasćai? „MoareT, tu xOHeutb craKaH «taio?'' (Szajkiewicz 1995: 187).

Niekiedy w jednym rzędzie z pidżinami rozpatrywane są tzw. języki koine. W węższym znaczeniu pod tym terminem rozumiemy odmianę języka greckiego pełniącą w określonym okresie (IV i III wiek p.n.e.) funkcje języka ogólnego. Koine został utworzony przez wszystkie dialekty greckie (z małymi wyjątkami) jako język wspólny głównie na postawie dialektu attyckiego. [Istnieją uzasadnione przypuszczenia, iż tym językiem w życiu codziennym posługiwał się Chrystus]. W szerszym znaczeniu terminem tym określa się często język ogólny (standardowy). Proces formowania się koine istotnie różni się od formowania się pidżinów, które zakładają zauważalną modyfikację struktury języka-źródła, podczas gdy koine rozwija się na zasadzie zachowania i wzbogacenia języka lub dialektu tworzącego koine. A zatem pidżin formuje się w warunkach kontaktów i wzajemnych wpływów różnych języków, koine natomiast najczęściej (chociaż nie zawsze) powstaje na bazie dialektów jednego języka lub na bazie języków pokrewnych.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. We współczesnej socjolingwistyce pojęcie koine rozumiane jeśli szerzej - jako dowolny środek komunikacji językowej (głównie w formie dźwiękowej), stanowiący element stałej integracji komunikatywnej określonego regionu. Rozróżnia się koine miejskie i koine areału (kraju). W roli koine spotykamy ponaddialektalną formę określonego języka rozwijającą się na bazie jednego bądź kilku dialektów, jak też jeden z języków reprezentowanych w danym areale. Na przykład w wielojęzykowej Republice Mali w roli koine rozpowszechnił się język bamana (bambara) o funkcji ponaddialektalnej powstały jako stołeczny język koine w stolicy Mali - Bamako.

Po dłuższym czasie może się zdarzyć, że jedna lub kilka grup porzuci całkowicie swój dawny język na rzecz owego pidżinu i zacznie uczyć go swoje dzieci jako pierwszego języka w ich życiu. Taki język etniczny powstały z pidżinu nazywamy językiem kreolskim. Językami kreolskimi (franc. creole z portug. crioulo ‘niewolnik, który urodził się w domu swojego pana; człowiek biały urodzony w państwie kolonialnym’) nazywamy języki mieszane typu tzw. sabirów lub pidginów, które z różnych powodów stały się językiem ojczystym jakiejś społeczności. Najczęściej chodzi o języki powstałe przez uproszczenie morfologiczne któregoś z języków kolonizatorów (angielskiego, francuskiego, hiszpańskiego, portugalskiego, holenderskiego) i przesycenie go elementami leksykalnymi języka tubylców. Na przykład językiem kreolskim o podstawie francuskiej mówi się na niektórych wyspach Antyli (Haiti, Martynika, Gwadelupa) i w niektórych stanach USA (np. południowa Luizjana), o podstawie angielskiej - na Jamajce i także w niektórych stanach USA (południowa Karolina, Georgia, północno-wschodnia Floryda). Pidżiny i języki kreolskie odznaczają się na ogół prostotą i regularnością.

Typem języków kreolskich jest sabir (franc. ‘jw.’ od wyrazu w wymyślonej gwarze, oznaczającego ‘wiedzieć’) - język mieszany powstały w wyniku kontaktów, głównie o charakterze handlowym, dwóch lub więcej różnojęzycznych społeczności. Językowy system sabira jest bardzo uproszczony, ich słownictwo ubogie i zredukowane zasadniczo do określonej dziedziny semantycznej. Początkowo termin sabir (jako międzynarodowa gwara oparta na francuszczyźnie, używana początkowo w północnej Afryce) był synonimem lingua franca, potem jego użycie rozszerzono na inne języki tego typu. Niektóre sabiry rozciągają się na znacznych przestrzeniach, np. sabir, którego podłożem jest czinuk (właściwie grupa dialektów północno-amerykańskiej indiańskiej rodziny językowej penuti, używanej na ogromnym obszarze po obu stronach dolnego biegu Kolumbii aż do ujścia do Pacyfiku).

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. 1. Przykładem mieszanego typu pidginów jest język Beach-la--mar (Beche-de-mer), utworzony na podstawie gramatycznej języka melanezyjskiego i słownictwa angielskiego, używany głównie do celów handlowych na wyspach południowego Pacyfiku, przede wszystkim na Archipelagu Malajskim.

2. Lingua franca - język mieszany złożony z elementów języka włoskiego, hiszpańskiego, francuskiego i arabskiego z przewagą dwóch pierwszych; służył głównie do celów handlowych, posługiwano się nim w portach śródziemnomorskich do wieku XIX.

Natomiast nie są bezpośrednim przedmiotem badań językoznawców żadne inne twory ludzkie określane mianem języków - a więc tzw. języki formalne, służące do formułowania teorii matematycznych, ani języki programowania, którymi informatycy porozumiewają się - w przyjętym przez nich znaczeniu tego słowa - z maszynami liczącymi, ani języki informacyjno-wyszukiwawcze, używane do odnajdywania informacji w bibliotekach i podobnych urządzeniach, ani tzw. język symboli chemicznych itp. Nie wchodzą również w zakres badań lingwistycznych kompleksy zjawisk zwane .językami” tylko w znaczeniu umyślnie rozszerzonym, często przenośnym - takie, jak .język muzyki”, .język sztuk plastycznych” itp. Wszystkie wymienione tu twory mają pewne cechy wspólne z językami badanymi przez językoznawców, na skutek czego również dyscypliny naukowe poświęcone studiom nad nimi wykazują pewne analogie do językoznawstwa.

Języki stanowiące rzeczywisty i bezpośredni przedmiot zainteresowań językoznawców - a więc języki etniczne (żywe i martwe) - nazywamy łącznie (i umownie) językami naturalnymi.

Podsumujmy. O językach takich, jak polski, rosyjski, angielski itd. mówimy, że są to języki naturalne, tj. powstałe drogą naturalnego, spontanicznego rozwoju. W odróżnieniu od nich np. język esperanto czy tzw. notację matematyczną bądź logiczną itd. nazywamy językami sztucznymi. Podstawową formą języków naturalnych jest forma dźwiękowa, jednakże zazwyczaj (choć nie zawsze) mają one również formę pisaną. Po tych wyjaśnieniach możemy przyjąć następującą definicję języka naturalnego: jest to system znaków dźwiękowych, który powstał drogą naturalnego rozwoju i który służy członkom społeczności ludzkiej do porozumiewania się między sobą i do poznawania świata. Język naturalny stanowi dla człowieka klucz do świata: pozwala mu ten świat dzielić na

71