Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego2

studentów istotną przeszkodą w ich percepcji jest specjalistyczna bariera językowa.

Z tych m.in. względów niniejsza książka adresowana jest głównie do filologów-rusy-cystów (co wcale nie znaczy, że z pomyślnym skutkiem nie mogą z niej korzystać studenci innych filologii wschodniosłowiańskich, a także filologii polskiej i neofilologii).

Mimo iż proponowane opracowanie zawiera raczej tradycyjny zestaw tematów i zagadnień kursu językoznawstwa ogólnego, jednocześnie aspiruje ono do najbardziej adekwatnej prezentacji współczesnej lingwistycznej wiedzy o języku. Uwaga czytelnika kierowana jest nie tylko na utrwalone w nauce poglądy. Staram się nie unikać zarówno nowych, jak też spornych punktów widzenia na liczne zjawiska języka. Materiał w wielu wypadkach został uzupełniony moimi własnymi przemyśleniami i obserwacjami stanowiącymi konsekwencję praktyki dydaktycznej i naukowej. Ponadto w uzasadnionych momentach główny nurt wykładu znajduje rozwinięcie w postaci krótkich fragmentów zatytułowanych „Uzupełnienia i komentarze”, wnoszących istotne, według mnie, uwagi dodatkowe, objaśnienia, porównania międzyjęzykowe, ciekawostki językoznawcze itd. Ze względów technicznych w niektórych wypadkach stosuję uproszczony zapis fonolo-giczny.

Podręcznikowi przyświecają w pierwszym rzędzie cele pragmatyczne: powinien on . bowiem dostarczyć to niezbędne minimum wiedzy językoznawczej, które miałoby ułatwiać studiowanie i porządkować aparat pojęciowy z tej dziedziny. Chciałbym, aby niniejsza książka była maksymalnie prosta w odbiorze, przejrzysta, zrozumiała, „przyjazna” dla czytelnika i jednocześnie inspirowała go do dodatkowej lektury innych opracowań językoznawczych, a także do samodzielnej refleksji nad językiem.

W tym miejscu wyrażam podziękowanie władzom Uniwersytetu Opolskiego za umożliwienie druku podręcznika.

Szczególne wyrazy wdzięczności kieruję pod adresem Recenzentów tekstu.

Wstęp

0.1. Przedmiot i zadania językoznawstwa

Językoznawstwo jest nauką o języku, o jego naturze i funkcjach, o jego strukturze wewnętrznej i prawidłowościach rozwoju. Na świecie istnieje współcześnie kilka tysięcy języków. Ich dokładna liczba jest trudna do określenia, zależy to bowiem od sposobu klasyfikacji. Przyjmuje się, że ilość języków waha się między 3,5 a 6 tysiącami. Rozpiętość ta wynika przede wszystkim z trudności jednoznacznego ustalenia w niektórych przypadkach, czy mamy do czynienia z samodzielnym językiem czy z dialektem (rozumianym jako język, mowa jakiejś grupy ludzi posiadająca węższy zakres niż język narodowy, a szerszy niż gwara). Z wymienionej wcześniej liczby (od trzech i pół tysiąca do sześciu tysięcy) 180 języków stanowią języki rodowite (tj. „pierwsze”, od niemowlęctwa) dla ponad trzech i pół miliarda mieszkańców Ziemi. Pozostałymi językami posługuje się mniejsza część ludności kuli ziemskiej. Wśród tych języków znajdują się języki, którymi posługuje się zaledwie kilkaset czy kilkadziesiąt osób. Dla językoznawstwa jednakże wszystkie języki są równe i wszystkie jednakowo ważne, ponieważ każdy z nich stanowi indywidualny wariant ludzkiego języka w ogóle.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. 1. W refleksję lingwistyczną w tym momencie wkrada się pojęcie narodu. Tradycyjna, „silna" definicja języka zakłada, że język to dialekt ogólnonarodowy i te w jego ra-■ mach terytorialnych mieszczą się gwary wiejskie, a także odmiany używane przez różne grupy społeczne. Przyjmuje się jednocześnie tzw. kulturową definicję narodu - naród stanowią osoby uczestniczące we wspólnej kulturze, pojmowanej jako system wspólnych wartości, idei, zachowań i w końcu jako wspólny sposób porozumiewania się. Zazwyczaj jednak różnice między poszczególnymi odmianami języka bywają znaczne - do tego stopnia, że porozumienie między nimi nie jest możliwe. Bywa więc często, że kryterium wzajemnej zrozumiałości, pozwalające zaklasyfikować pewne odmiany jako dialekty, znajduje się w sprzeczności z kryterium narodowym, np. jeśli,język to naród”, to języków romańskich jest pięć (bo tyle jest języków państwowych), a pozostałe to dialekty. Jeśli natomiast język to taki system porozumiewania się, który jest zrozumiały tylko dla określonej grupy jego użytkowników, to języków romańskich jest (przynajmniej) jedenaście. W Polsce, w myśl kryterium wzajemnej zrozumiałości, kaszubski i polski to na pewno dwa odrębne języki, a w zgodzie z kryterium „narodowym” kaszubski jest dialektem (Kaszubi swej odrębności narodowej dostatecznie jasno chyba nie deklarują). Relacja ta w żadnym przypadku nie jest symetryczna: Kaszubi znają powszechnie język polski, Polacy kaszubszczyznę rozumieją bardzo słabo albo w ogóle. Mimo tych komplikacji sytuacja polszczyzny jest wzorcowa: Polacy są narodem, który ma swój język i nie ma drugiego narodu, który uznawałby polszczyznę za swój język etniczny. Przykład polszczyzny jest wyjątkowo wyrazisty: jest to język wyposażony w kompletny zestaw atrybutów. Jest dialektem ogólnonarodowym, skodyfikowanym, posiada odmianę pisaną o przynajmniej sześćsetletniej tradycji, ma własne odmiany funkcjonalne, socjalne i terytorialne, jest wreszcie językiem oficjalnym obowiązującym na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej.