P1050208

m

Presupozycje a negacja

M

w niej jednocześnie wyjaśnienie; w skrócie i na przykładzie można ją zawrzeć w przeciwstawieniu dwóch parafraz:

(109)    * Mężczyzna Barteczko nie zrezygnował ze studiów, bo jest kobietą.

—    z jawną sprzecznością dla (99), i

(110)    Jan nie odznacza się tym, by wiedząc o przegranej konserwatystów żałował jej, bo o niej nie wie. dla

(111)    Jan nie żałuje przegranej konserwatystów, bo o niej nie wie.

—    bez sprzeczności.

Rozważania powyższe prowadzą do wniosku, że obok dictum tematycznego, które jest leksykalnie jasno wyodrębnione (zwykle za pomocą zdań względnych i form atrybutywnych), i dictum tematycznego, które tak wyodrębnione nie jest, ale jest również niewrażliwe na negację, mamy dictum tematyczne złączone leksykalnie z rematem i wraz z nim obejmowane przeczeniem. Poza przykładem szeroko tu rozpatrywanym można wymienić takie elementy, jak „bycie płynem” w odniesieniu do dopełnienia przy pić, „bycie spadkobiercą” w odniesieniu do dopełnienia przy wydziedziczyć, „sądzić, że odbiorca oceni dany fakt negatywnie” w odniesieniu do podmiotu przy oskarżyć i inne.

Dictum takie, nazwijmy je prowizorycznie „zespolonym”, może być wyrażane równoważnym dictum wyodrębnionym; taki sposób prezentacji zmniejsza wachlarz możliwego faktycznego zastosowania negacji w odbiorze, por.

(112)    Jan, który wie, że konserwatyści przegrali, nie żałuje ich przegranej. Wstępnie można wysunąć hipotezę, że dictum tematyczne nie obejmowane negacją (nie „zespolone”) stanowią najogólniejsze pojęcia klasyfikacyjne, niezbędne przy wyodrębnianiu przedmiotów, o których się mówi, takie jak „człowiek” („osoba”), „mężczyzna”, „kobieta”, a w odniesieniu do zdań — „zdanie prawdziwe” (jak przy wiedzieć). Natomiast pojęcia o charakterze bardziej akcydentalnym (zwłaszcza nie dokonujące „fragmentaryzacji” świata, nie konstytuujące odrębnych przedmiotów o określonych granicach), jeżeli są wbudowane w treść leksemu, nie wznoszą się ponad negację.

Przy założeniu, że zdania z negacją zawierają zdania twierdzące (ujęte jako przedmioty), o których orzeczony jest fałsz, mechanizm zachowania się różnych elementów dictum tematycznego wobec negacji można przedstawić w sposób następujący: zdanie

(113)    Jan żałował, że przegrali konserwatyści. sparafrazujemy za pomocą

(114)    Mężczyzna Jan, który sądził, że przegrali konserwatyści, odczuwał przykrość na myśl o tym, że przegrali konserwatyści.

Natomiast zdanie

(115)    Jan nie żałował, że przegrali konserwatyści. sparafrazujemy za pomocą

(116)    Mężczyzna Jan jest taki, że zdanie „Mężczyzna Jan, który sądził, że przegrali konserwatyści, odczuwał przykrość na myśl o tym, że przegrali konserwatyści' jest fałszywe o nim.