P1050228

Podstawy .funkcjonalne) typologii wypowiedzi [3] 65

2. WYPOWIEDŹ AUTONOMICZNA 1 WYPOWIEDŹ DIALOGICZNA

Rozważania na temat funkcjonalnego zróżnicowania wypowiedzi będą dotyczyły przede wszystkim wypowiedzi autonomicznych, tzn. nie mających kontekstu Jub niezależnych od niego. Ponieważ jednak funkcja wypowiedzi zależy m. in. od jej pozycji w sekwencji dramatycznej, wypada określić precyzyjniej relacje między wypowiedzią a kontekstem.

Kontekst można ogólnie określić jako to, co powiedziane dotychczas w ramach danego dramatu. Ponieważ zgodnie z założeniem wstępnym rozpatrywane są tu tylko wypowiedzi w całości, a nie części wypowiedzi, w grę wchodzi jedynie kontekst całej wypowiedzi, czyli suma ciągu wypowiedzi poprzedzających rozważaną wypowiedź w danym dramacie. Widać z tego od razu, że każda wypowiedź jedyna w danym dramacie (np. przemówienie czy wykład) oraz każda wypowiedź inicjująca dialog to wypowiedzi bez kontekstu, a więc wypowiedzi semantycznie niezależne. Wypowiedzią zależną natomiast jest w szczególności każda odpowiedź.

Zależność odpowiedzi od wypowiedzi poprzedzającej (lub- ciągu wypowiedzi poprzedzających) jest relacją złożoną. Podstawowym jej składnikiem jest relacja nawiązania, która występuje zresztą nie tylko w wypadku odpowiedzi. W szczególności wypowiedź, w której mówiący nawiązuje do wcześniejszej wypowiedzi własnej (np. Mówię ci — zostaw tego kota w spokoju! Więc na co się decydujesz? No, odpowiedz: tak czy nie?), stanowi przypadek marginalny, ale ciekawy teoretycznie i o tyle wygodny, że pozwala rozpatrywać nawiązanie niezależnie od odpowiedzi na „cudze słowo”.

Zgodnie z pierwszą intuicją nawiązuję do jakiejś wypowiedzi, kiedy mówię na ten sam temat, uwzględniając zarazem to, co już w niej zostało powiedziane. Z punktu widzenia odbiorcy znaczy to, że zrozumienie danej wypowiedzi wymaga znajomości wypowiedzi, do której ona nawiązuje. Wypowiedź, do której się nawiązuje, pełni dwie funkcje: po pierwsze określa uniwersum oraz temat obu wypowiedzi, a po drugie stanowi dla wypowiedzi nawiązującej punkt wyjścia i rację powiedzenia tczegoś innego.

Jeśli chcę komuś, kto nie słyszał pytania —- np. O której jutro przyjdziesz? — wyjaśnić, co zostało powiedziane w odpowiedzi — np. O szóstej — muszę przy-oczoną wypowiedź dopełnić na podstawie owego pytania — np. Karol powiedział Marii, że jutro przyjdzie do niej o szóstej. Bez tego dopełnienia nie mógłbym w ogóle zbudować „wypowiedzi o wypowiedzi”, prezentującej jej sens, lecz tylko przytoczenie wprost, prezentujące wyłącznie akt fatyczny (... powiedział: „O szóstej").

Wypowiedź jest przeto niezależna semantycznie od kontekstu, jeśli jej interpretacja nie wymaga znajomości kontekstu. Ponieważ wypowiedź może nawiązywać nic tylko do kontekstu, ale również do jakichś innych wypowiedzi — np. do jakiejś wypowiedzi z poprzedniej rozmowy, do jednego z poprzednich wykładów, do czyjejś wypowiedzi wygłoszonej w innej rozmowie — wypowiedź niezależna w obrębie danego dramatu może wymagać jednak pewnego dopełnienia. Można więc mówić o autonomiczności bezwzględnej wówczas, gdy wypowiedź nie jest nawiązaniem do żadnej wypowiedzi.

5 Semantyka...