P1050231

m

Podstawy funkcjonalnej typologii wypowiedzi

87

z układami niedialogowymi (np. przemówienie, artykuł), wymaga pewnych modyfikacji. W dyskusji publicznej np. należałoby mówić o nawiązaniu do wypowiedzi określonej przez formułę ON (mój adwersarz) mówi, te... jako że mówiący przemawia do publiczności. W wypadku polemiki z kimś nieobecnym albo polemiki pisemnej relacje osobowe są zneutralizowane — przedmiotem nawiązania jest raczej to, co jest powiedziane (napisane) w jakimś komunikacie, niż komunikat rozumiany jako czyjeś wystąpienie. Dlatego też mogę polemizować z Heglem lub Bachtincm równie dobrze jak ze znanym mi osobiście autorem współczesnym —. polemizuję z artykułem lub książką czy tezami książki, nie z osobą autora. Jest to dialog w „św i ecie tekstów”, jak to określa P. Ricoeur, i — w pewnym sensie — między tekstami.

Komunikat pisemny nie ma kontekstu w określonym wyżej rozumieniu, może więc nawiązywać po prostu do innego komunikatu. Ponieważ polemizować można nie tylko z jednym komunikatem, ale z całymi zespołami komunikatów, np. z twórczością pewnego autora albo publikacjami pewnej grupy autorów, celowe wydaje się — jeśli termin dialogiczność nie ma oznaczać wszelkiego rodzaju reakcji nie tylko na teksty, lecz także na idee, poglądy, prądy umysłowe itd. — mówić o dialo-giczności tylko w przypadku, gdy dany komunikat jest odpowiedzią na jeden określony komunikat.

3. WYPOWIEDŹ DO KOGOŚ I WYPOWIEDŹ DLA KOGOŚ

Odzywając się do kogoś, ustanawiam relację osobową między sobą a adresatem przez sam fakt zwrócenia się do niego. Dla podkreślenia tego dramatycznego sensu mówienia dobierałem przykłady wypowiedzi, w których jest to widoczne najwyraźniej — takich jak prośba, rozkaz, obietnica, obelga itp. Prośba np. to wypowiedź, przez którą i w której mówiący występuje wobec adresata jako proszący i stawia go w sytuacji proszonego. To, co powiedziane w tego rodzaju wypowiedzi, nie ma sensu, jeśli nie jest rozumiane jako czyjaś wypowiedź i do kogoś. A. M. Stanage stosuje w takim wypadku, kiedy wypowiedź jest „artykulacją mnie samego, przedłożeniem mnie innej osobie”, „artykulacją osoby” (person-articulating) wobec drugiej osoby, termin person-talk⁶. Prosząc kogoś, pytając czy obiecując „prezentuję siebie w, przez i za pomocą moich słów” (/«, through and of my speaking)¹. Należałoby dodać, że wypowiedzi tego rodzaju równie wyraźnie nastawione są na drugą osobę, a więc ostatecznie są artykulacją MNIE wobec CIEBIE.

Otóż jeśli weźmiemy pod uwagę wypowiedzi takie, jak Podobno Kant nie znosił ludzi żonatych; Źrenice kota rozszerzają się pod wpływem światła; Pogoda dziś nie dopisuje; Słownik leży na stole, sytuacja się zmienia. Mówiąc do kogoś Słownik leży na stole występuję wobec adresata jako osoba wobec osoby przez to, ŻE mówię do niego, ale nie występuję tak przez to, CO mówię; w tym, CO mówię, nie prezentuję MNIE wobec CIEBIE, lecz pewien fakt — jakkolwiek JA ten fakt prezentuję i prezentuję go TOBIE. Nie mamy tu do czynienia z artykulacją osoby — zdanie nie

* S. M. Stanage, Linguistic Plienomenology and „Person-Taik", „Philosophy and Rhetoric", 1969, t. 2, nr 2, s. 85.

¹ Op. cii., s. 86.