P1050396

O strukturze semantycznej przyzwolenia 231

żebyś zwrócił uwagę, że rzeczywiście (w istocie) tuk było'. Taką samą funkcję pełni wyrażenie ale w zdaniach o strukturze p, ale niemniej q.

Wyrażenia p, niemniej jednak q i p, niemniej przeto q są, wydaje się, równoznaczne, por. np. Utwór ten jest slaby, niemniej jednak zasługuje na uwagę = Utwór ten jest slaby, niemniej przeto zasługuje na uwagę. Wyrażenie przeto może występować w funkcji współwykładnika omawianej relacji tylko wraz z wyrażeniem niemniej; przeto jako wyrażenie samodzielne syntaktycznie pełni zwykle funkcję wykładnika relacji wnioskowania.

2.3.3. Tak jak ale, jednak z wyrażeniem chociaż może także współwystępować wyrażenie za to, np. Chociaż jest mała, za to silna; Chociaż była brzydka, za to ładnie się ubierała. Jest ono wykładnikiem porównania i oceny: „oddziela” fakty oceniane pozytywnie od innych faktów, ocenianych negatywnie lub nie poddanych wartościowaniu.

Zdania zawierające za to wyrażają oprócz porównania i oceny także inne relacje, np. relację komunikowaną przez chociaż czy relację przeciwstawienia (por. np. Młodszy syn jest leniwy, za to starszy bardziej pracowity)¹³. Jedno ze znaczeń zdań o strukturze p, za to q można byłoby wyeksplikować np. w sposób następujący:

'p i skoro p, to przypuszczam, że nie q; nieprawda, że nie q, i p i q; to dobrze, że q’. Współwykładnikami omawianej relacji mogą być także wyrażenia ale, lecz w zdaniach odpowiadających schematom: chociaż p, ale za to q; chociaż p, lecz za to q; p, ale za to q; p, lecz za to q, np. Droga była kamienista, ale za to krótka; Chociaż było bardzo zimno, lecz za to słonecznie.

2.3.4. W pracach składniowych wśród wykładników przyzwolenia wymieniano przecież'*. Wyrażenie to, podobnie jak za to, może występować zarówno w zdaniach komunikujących relację chociaż p, q, jak i w zdaniach o innej strukturze treści (np. Przecież jeszcze za wcześnie na borówki; Przecież właśnie to zrobiłem; Przecież jest bardzo zimno)^ls.

Zdania z wyrażeniem przecież, w których znaczeniu jest „zawarte” znaczenie chociaż, mają strukturę odpowiadającą m. in. schematom: chociaż p, przecież q; p, przecież q; p, a przecież q ; p, ale przecież q; p, lecz przecież q; chociaż p, a przecież ą, np. Ojciec namawiał go do wyjazdu, przecież uparł się zostać; Miała ciemne oczy, a przecież była blondynką; Miał wysoką pensję, ale przecież nie wystarczała mu na utrzymanie całej rodziny; Chociaż miała słaby glos, przecież starała się śpiewać tak, by wszyscy ją słyszeli. Wyrażenie przecież w takich zdaniach eksponuje informację o fakcie q; znaczenie tego wyrażenia można byłoby wyeksplikować prowizorycznie

¹⁵ Por. ekspłikację Wierzbickiej (Dociekania semantyczne, s. 60): „ZA TO — nie sądź, że to tak samo jak tamto; sądzę, że to dobrze, że nie tak samo”. „Młodszy jest tępawy, za to starszy bardzo zdolny. - wiedz, że młodszy jest tępawy; nie sądź, że tak samo starszy; sądzę, że rozumiesz, źe to dobrze, że nie tak samo; wiedz, że starszy jest bardzo zdolny”.

¹⁴ Zob. np. Krasnowolski, op. cii.; Klemensiewicz, Składnia opisowa współczesnej polszczyzny kulturalne].

“ Por. ekspłikację Wierzbickiej (Dociekania semantyczne, s. 57): „PRZECIE/ - nic chcę, żebyś tak postępował; sądzę, że zapominasz...”