P1050416

252    Jadwiga Sambor    [14]

W badanym materiale znalazło się także nomen proprium Ryczygęba, które przypomina znany w języku staropolskim typ imion o charakterze przezwisk. Czterech ostatnich przykładów nie uwzględniamy w naszych tabelach liczbowych, natomiast na podstawie pozostałego materiału sądzić należy, że klasa kompozycji nominalno--werbalnych o szyku członów V + N jest w naszych tekstach klasą martwą, czego dowodem ekspresywno-archaiczne nacechowanie używanych haseł, ich brak w stylach nieartystycznych oraz niepojawianie się nowych, współczesnych tworów tego typu. Wydaje się, że jest to typ kompozycji charakterystyczny dla staropolszczyzny: bardzo pomocne byłyby w uzasadnieniu tej tezy badania onomastyczne¹⁵.

Wniosek ogólny z przytoczonych przykładów: w przeciwieństwie do endo-ccntrycznych kompozycji angielskich i niemieckich o znaczeniach sprawców czynności, kompozycji mających z reguły strukturę semantyczną o schemacie A — (V) — O (Fischfrau, Milchman itp.), kompozycje polskie tej grupy są egzocentryczne i mają strukturę predykatowo-argumentową o postaci (A) — V — O; sporadycznie zamiast roli semantycznej obiektu występują znaczenia wytworów czynności, narzędzia lub miejsca.

Nazwy procesorów (Pr — 2 hasła).

Do tego typu zaliczono dwie kompozycje o postaci wodorost i głodomór, oparte na predykatach rosnąć i umierać. Pierwsza z nich ma znaczenie: 'roślina, która rośnie w wodzie', a więc byłaby to struktura semantyczna (Pr) — V — L. Hasło głodomór ma bardzo przejrzyste znaczenie strukturalne: 'ktoś, kto umiera z głodu’, choć znaczenie realne jest nieco odmienne z powodu pewnej leksykalizacji tej kompozycji: 'ktoś, kto jest tak głodny, jakby umierał z głodu’. Jeśli kompozycja ta ma znaczenie procesora (co już jest wątpliwe), to człon 'z głodu’ — przyczyny procesu: jednak znaczenia przyczyny procesu nie możemy wyrazić żadną z wymienionych przez nas ról semantycznych.

Nazwy nosicieli stanu (5—4 hasła).

W badanym materiale jedynym typem kompozycji o tym znaczeniu były hasła z członem -znawca: rzeczoznawca — 'ktoś, kto zna się na rzeczy’, czyli schemat semantyczny (5) — V — O. Jest to równocześnie kompozycja dość powszechna (pojawia się we wszystkich stylach nieartystycznych). Pozostałe to literaturoznawca, towaroznawca, gleboznawca; wszystkie te kompozycje mogłyby być także uznane za derywaty motywowane przez nazwy nauk: literaturoznawca — 'ktoś zajmujący się zawodowo literaturoznawstwem’.

Nazwy narzędzi i urządzeń (1—9 haseł).

W badanych tekstach znalazły się 2 hasła powszechne, występujące prawie we wszystkich stylach; były to rurociąg i wodociąg, pozostałe to utworzone na wzór przytoczonych: gazociąg oraz gazomierz, snopowiązalka, lodolamacz i drogowskaz. Niemal wszystkie te hasła można sparafrazować jako 'urządzenie, które ciągnie wodę, gaz, mierzy gaz, wiąże snopy, łamie lód’ itp. Jeśli urządzeniu temu przypiszemy rolę narzędzia, zaś wodę, guz, snopy uznamy za obiekty czynności, wtedy

¹¹ Za zwrócenie mi uwugi na konieczność takich badań bardzo dziękuję prol\ k. Pisitrkowcj, jednakże rnus/.i) one być przedmiotem osobnej pracy o ujęciu diuchronicznym.