P1050414

250

Jadwiga Sambor

[12]

kompozycji istnieje określony szyk członu werbalnego i nominalnego — jest to szyk o kolejności N + V (temat werbalny w członie B). Przykładem mogą być liczne hasła typu pracodawca, snopowiązalka, maszynopis, kamieniołom, wodorost, grzybobranie, ropotok i inne. Natomiast odwrotny szyk (V + JV) zdarza się zgoła wyjątkowo (obibok, pucybut, golibroda, woziwoda); należy sądzić, te występuje wyłącznie w kompozycjach starych, dziś jut nacechowanych stylistycznie; do tej sprawy jeszcze powrócimy.

2)    Z punktu widzenia relacji tematów słowotwórczych kompozycji do jej podstawy słowotwórczej (temat powtarza dosłownie, czyli „kontynuuje” formę fleksyjną podstawy — człon kontynuujący; temat ma postać odmienną od podstawy słowotwórczej — człon tworzący) wszystkie kompozycje typu (N -f V) były złożeniami, czyli zawierały przynajmniej jeden człon tworzący; nie zanotowano ani jednego przykładu zrostu (oba człony kontynuujące²²).

3)    W kompozycjach o strukturze formalnej (N + V) relacje składniowe między członami A i B mają charakter związków, przy czym członem określającym jest człon A, członem określanym człon B.

Analiza semantyczna: Z punktu widzenia znaczeniowego kompozycje no-minalno-werbalne należą do kilku grup semantycznych, które wydzielamy, przyjmując za kryterium znaczenie całej kompozycji, utożsamiające się z określonymi rolami semantycznymi bądź ze znaczeniem predykatu. Są to nazwy wykonawców czynności (krwiodawca), procesorów (wodorost), nosicieli stanu (rzeczoznawca), narzędzi (snopowiązalka), wytworów lub obiektów czynności (maszynopis), nazwy miejsc (kamieniołom), określenia temporalne (listopad) oraz nazwy czynności i procesów lub stanów (grzybobranie, ropotok).

Można uznać, że podział ten z grubsza wyczerpuje całą klasę kompozycji o typie N+ V, występujących w badanych tekstach; przykłady sprawiające trudności przy klasyfikacji omówimy dokładniej. Z przebadanego materiału wynika, iż wymienione wyżej typy znaczeniowe kompozycji nie są w tekstach równoliczne: najwięcej jest nazw wykonawców czynności, narzędzi oraz czynności.

Zajmijmy się obecnie szczegółowym przeglądem powyższych 8 klas semantycznych.

Nazwy wykonawców czynności (A — 25 haseł).

Do grupy tej należały przede wszystkim liczne kompozycje z członami -dawca, -biorca, -bójca: projektodawca, spadkodawca, wnioskodawca (7 haseł), spadkobierca, ludobójca itp. Znaczenia te występowały także w licznych kompozycjach o budowie nieseryjnej typu ludożerca, dobroczyńca, listonosz. Wszystkim tym kompozycjom można przypisać strukturę predykatowo-argumentową typu (A) — V — O, przy czym rola semantyczna agensa nie ujawnia się na powierzchni w postaci znaczenia tematu kompozycji.

Nieco odrębną strukturę semantyczną ma kompozycja komediopisarz, w której

” To wygodne kryterium odróżniania złożeń od zrostów przyjmujemy za Klemensie* icz-Bajerową (op. alt,); sformułowane przez nią pojęcia członów kontynuujących i tworzących czynią to kryterium bardzo operatywnym.