P1050406

242

Jadwiga Sambor

[4]

tylko jeden człon (np. wszechwiedza 'to, te ktoś wie o wszystkim’, nocleg 'to, te ktoś spędza gdzieś noc’);

3) kompozycje niemotywowane — w parafrazie słowotwórczej nie pojawia się iaden z członów (np. krasnoludek 'mały czarodziejski duszek z wierzeń ludowych’), w świadomości mówiących istnieje jut tyłko znaczenie realne, znaczenia strukturalnego nikt sobie współcześnie nie uświadamia.

W naszej analizie uwzględniać będziemy jedynie kompozycje motywowane i półmotywowane. Wymienione grupy a—e będą więc traktowane następująco; pomijamy typ a oraz b, jako że przyimki i partykuły nie mogą być tematami słowotwórczymi; pomijamy także typ d, traktując człony B jako formanty (bio-logia, geo-grafia — nazwy nauk; baro-grąf, termo-metr — nazwy przyrządów; natomiast hasła typu geograf, geolog uznajemy za derywaty motywowane nazwami nauk).

Do kompozycji zaliczamy jedynie: typ c z rdzeniami obcymi w członie A, traktując te rdzenie jako rzeczowniki ('radiosonda*, geofizyka, motopompa*, telekomunikacja, mikrorejon, minikuchnia)¹⁰; typ e jako kompozycje półmotywowane.

Przyjęty zatem w pracy podstawowy podział kompozycji rzeczownikowych przedstawia się następująco:

I.    kompozycje właściwe = wyrazy wielotematowe o tematach rodzimych -f typ

c (geofizyka) + typ e (wszechwiedza);

II.    kompozycje pośrednie = derywaty, których podstawami słowotwórczymi są

kompozycje (któtkowzroczność).

Przedmiotem naszej analizy jest wyłącznie klasa I. W przeciwieństwie do pracy Klemensiewicz-Bajerowej, która uwzględnia jedynie polskie kompozycje oparte na rdzeniach rodzimych, będziemy analizować także kompozycje z rdzeniami obcymi. Jak się bowiem okaże, ten ostatni typ jest bardzo ważny ze względu na naszą tezę, gdyż występowanie w polskich kompozycjach typów (N + N) lub (N + V) zależy w znacznej mierze od charakteru rdzeni.

3. ROLE SEMANTYCZNE WYKORZYSTANE W ANALIZIE POLSKICH KOMPOZYCJI

RZECZOWNIKOWYCH

Ujmując strukturę semantyczną kompozycji jako strukturę predykatówo-argu' mentową, trzeba określić tkwiące w strukturze głębokiej relacje argumentów do predykatu, określane mianem ról semantycznych. Pojęcie roli semantycznej, znane z prac Fillmore’a, Lakoffa, McCawleya i innych^{1 2}, bywa wykorzystywane także w słowotwórstwie. Motsch i Lees we wspomnianych już wyżej artykułach użyli ról semantycznych do opisu semantycznego kompozycji, jednakie nic precyzują ani repertuaru, ani określeń przyjętych przez siebie ról, cytując je po prostu z klasycznej pracy Fillmore'a The Case for Case. Ciekawą próbę opisu polskich

1

¹⁰    Kompozycje oznaczone gwiazdką mogłyby mieć także motywację rzeczownikowo-pm • miotnikową (typ adj. + N): radiosonda 'sonda radiowa’, motopompa 'pompa motorowa’. Zgodnie z przyjętą konwencją interpretujemy je jako typ (JV -f N).

2

   Jest wśród tych prac także obszerna M. Grochowskiego Środek czynności w struktur:;' zdaniu. Narzędzie, substancja, materiał (Wrocław 1975), zawierająca analizę roli semantycznej narzędzia.