P1050412

Jadwiga Sambor

[10]

248

w kompozycjach klubokawiarnia 'lokal, który jest równocześnie i klubem, i kawiarnią’, lądolód 'ląd, który jest równocześnie bardzo grubym lodem’ (w geografii fizycznej), zlewozmywak, mebloicianka 'cienka płyta, z której można sporządzić zarówno meble, jak i ściany*; strukturą tą odnajdujemy także w grupie terminów chemicznych typu węglowodan, węglowodór, wodorotlenek.

Przy interpretacji semantycznej takich właśnie kompozycji dwunominalnych nie można się posługiwać pojęciem ról semantycznych, jako że w dotychczasowej koncepcji Casc Grammar wyklucza się jako podstawowe struktury predykatowo--argumentowe zawierające kilka identycznych ról semantycznych przy danym jednym predykacie (np. w kompozycji mebloicianka oba człony z pewnością wskazują na dwa równorzędne obiekty czynności, czyli w strukturze głębokiej musiałyby występować dwie role semantyczne typu O, i Oj).

A zatem proponowany typ analizy semantycznej może się odnosić tylko do kompozycji o członach pozostających formalnie w relacji nadrzędno-podrzędnej, czyli stanowiących związki. Przy analizie tych ostatnich okazuje się jednak, że wśród analizowanych przykładów znakomitą większość tworzą kompozycje, dla których parafraza słowotwórcza ma postać nie zdania, ale raczej dwurzeczowniko-wej frazy nominalnej, np. gwiazdozbiór -+■ 'zbiór gwiazd’, rakietoplan -*■ 'plan wykorzystania rakiet’, tyloglowie -> 'tył głowy’, iwiatlowstręt -> 'wstręt do światła’. W analizie znaczeń tej grupy kompozycji także nie można wykorzystać sformułowanych na gruncie Case Grammar ról semantycznych, a to z tego powodu, że ich głęboka struktura semantyczna zawiera predykaty niewerbalne, którym odpowiadają nie zbadane jeszcze role semantyczne. Nie poddają się takiej interpretacji także dwie półmotywowane kompozycje: kręgosłup -*■ 'szkielet kostny złożony z kręgów’ i drzewostan.

Jedynymi przykładami rodzimych kompozycji dwunominalnych, których znaczenia można interpretować za pomocą znanych już ról, były hasła oczodół i parowóz. Znaczenie pierwszego to 'miejsce, w którym znajdują się oczy’, a więc kompozycji tej można przypisać strukturę semantyczną z predykatem stanowym i rolami semantycznymi nosiciela stanu i miejsca: S — (V) — L. Z kolei parowóz to 'wóz poruszany parą’, a więc można jego znaczenie wyrazić strukturą predykatowo--argumentową (V) — O — I. Obie te kompozycje są endocentryczne.

Trzeba zatem stwierdzić, że 1) kompozycje dwunominalne typu R nie są zbyt liczne w polskich tekstach; 2) spora ich liczba to kalki; 3) kompozycje rodzime mają często strukturę członów-szeregów (zlewozmywak), a w wypadku członów -związków ich parafraza słowotwórcza jest frazą nominalną (iwiatlowstręt, tyloglowie), czyli ich struktura predykatowo-argumentowa ma odmienną, niezupełnie jeszcze zbadaną postać; 4) możliwości zastosowania ról semantycznych do interpretacji znaczeń kompozycji zdarzają się w tym typie tylko wyjątkowo. Kompozycje dwunominalne o członach mieszanych (typ OR).

Spośród 56 kompozycji tego typu niemal wszystkie mają rdzeń obcy w członie A, rdzeń rodzimy w członie B. Ogromną większość stanowią hasła z członami elektro-(elektronarzędzie*, elektrociepłownia*, elektrowóz*), radio- (radioodbiornik*, ra-diolatarnia*), mikro- (mikroorganizm), foto- (fotokomórka*), tele- (teleturniej, tele-