P1050408

944    Jadwiga Sambor    _ _[8]

w pracach Lyonsn. Millera, Pu/.yniny)¹⁶. Najpełniejszą próbę pełnej klasyfikacji semantycznej predykatów czasownikowych dał Dancś¹⁷, ale i ten opis nie jest zadowalający. Ujęcie DaneSa oparte jest jednakie na pewnych rozróżnieniach, które mogą bardzo ułatwić wydzielenie znaczeń czynności, procesów i stanów: są to opozycje 'aktywne // nieaktywne’ oraz 'statyczne // nieś ta tyczne’.

Te właśnie opozycje wykorzystuje Lee*⁸, dając ciekawą próbę określenia znaczeń predykatów. W naszym opisie wykorzystujemy koncepcję Lce’cgo.

W przeciwieństwie do wielu dotychczasowych badaczy Lec nie traktuje cechy rf statire jako nadrzędnej przy klasyfikacji predykutów, ale uznaje ją za cechę złożoną z dwóch prostszych cech składowych, ujmowanych także dychotomicznie: ±stative — obecność //brak elementu zmiany, ± active (agentiv) — obecność//brak aktywnego współdziałania podmiotu predykatu.

Wykorzystując kombinacje tych cech, można wyróżnić trzy klasy predykatów czasownikowych, odpowiadające znaczeniom czynności, procesu i stanu:

cechy	czynność (agens)	proces (procesor) stan (nosiciel stanu)
active I +
static	—	—. i* 1 ' -f-

Takie rozróżnienie pozwala uściślić role semantyczne odpowiadające agensowi przy predykatach czynnościowych, procesorowi przy predykatach procesualnych i nosicielowi stanu — przy stanowych (por. człowiek płynie -> agens + V, łódka płynie —*■ procesor -f V, itp.).

Nie jest to oczywiście ujęcie bezdyskusyjne. Trudności sprawia przede wszystkim ścisłe zdefiniowanie cechy ±active, np. czy +active jest to cecha przysługująca tylko istotom żywym czy także siłom przyrody lub mechanizmom (por. predykaty czynnościowe z towarzyszącymi im różnymi sprawcami czynności). Inna trudność to pytanie, czy istotnie cechy -\-active oraz Ą-static wykluczają się wzajemnie, co sugeruje Lee zgodnie z przytoczonym powyżej schematem (por. np. predykat trwać w kontekście trwać w oporze przeciw nieprzyjacielowi).

Te i inne niejasności ujęcia Lee’ego nie przesłaniają jednak ogromnej operatywności jego modelu, za pomocą którego można dość łutwo sklasyfikować olbrzymią większość predykatów czasownikowych. W proponowanym przez nas zestawie ról semantycznych, jaki ustalamy dla opisu semantycznego kompozycji rzeczownikowych, wykorzystujemy podany wyżej sposób wyznaczania ról semantycznych agensa. procesora i nosiciela stanu. Przy pozostałych rolach nie chcemy wychodzić celowo

¹⁸ Rozróżnienie czynności, procesów i stanów ma charakter podstawowy, te bowiem typy predykatów wyznaczają role semantyczne agensa, odbiorcy procesu (procesora) i nosiciela stanu; por. Lyons, op. cii.; J. E. Miller. Statlvc Verbs in Russiwi, „Foundations of Lunguage”, 1970, z. 4; J. Puzynina, Narwy czynno.icl we współczesnym Jeżyku polskim. Warszawa 1968.

¹⁷    F. Daneł, Pokus o strukturnl analfizit sloresnfich ryznami. ,.SIovo a Slovcsnosl", XXXII, 1971.

¹⁸    D. A. Lec, ’Slatlve' and Case Grammar, „Fouiulułiotts of Lnugtmgc'*. 197), z. 4.