pedagog9

Pedagog    U

trznej presji kształcenie osobowości posługuje się środkami wewnętrznej atrakcji, jak rozbudzenie w uczniach miłości wartości dla samych wartości, wyzwolenie w wychowankach popędów twórczych i ukrytych zdolności, „zarażanie” uczniów przez zapał nauczyciela i jego postawę w aktach poznania, twórczości artystycznej i moralnej, przeżycie wewnętrznego zadowolenia ze spełnionego obowiązku, jakże różniącego się od sukcesu społecznego. Stosując te bardziej subtelne środki o charakterze duchowym wychowawca występuje jako nosiciel duchowych wartości, jako ten, który żyje nimi i realizuje je w swej twórczości, nie jako dzierżący władzę i wymagający samego tylko posłuszeństwa.

W procesie kształcenia osobowość wychowanka bynajmniej nie jest izolowana, jest on członkiem szerszej wspólnoty duchowej, stwarzanej przez uczestnictwo we wspólnej twórczości, a to dzięki partycypacji we wspólnych wartościach, które ta twórczość ma realizować. Wartości kulturowe łączą osobowości we wspólnoty duchowe spełniając na płaszczyźnie kultury duchowej funkcję analogiczną do tej, którą spełnia władza na płaszczyźnie bytu społecznego łącząc jednostki w grupy społeczne. I chociaż wspólnota duchowa, aby trwać w czasie, wymaga pewnej organizacji, a więc zasadza się na bycie społecznym jako swym podłożu — tak samo zresztą jak byt społeczny może istnieć tylko na podłożu bytu biologicznego, wspólnota duchowa różni się od grupy społecznej w sposób wyraźny i zasadniczy — tak jak atrakcja wywoływana przez wartości różni się od presji wywieranej przez władzę albo miłość wartości, platoński Eros, różni się od przywiązania do swego środowiska, do swej grupy społecznej albo wreszcie, co na to samo wychodzi, jak twórczość różni się od posiadania.

Ponieważ wartości kulturowe, np. prawda naukowa lub dzieło sztuki, nie pomniejszają się w swym walorze od tego, że więcej ludzi w nich partycypuje, wspólnota duchowa jest otwarta dla wszystkich. Uczestnictwo w niej zależy wyłącznie od przyzwolenia duchowego tego, kto pragnie pracować nad realizacją konstytuujących ją wartości. Po drugie, wspólnota duchowa jest oparta nie na samym tylko podporządkowaniu się całości i posłuszeństwie władzy, lecz na czynnym uczestnictwie we wspólnej twórczości. Osobowość nie roztapia się w całości, lecz przeciwnie —- uwydatnia się jako niezastąpiona na swym miejscu indywidualność. Tak np. obiektywna struktura nauki lub języka woła jak gdyby do osobowości: „badaj prawdę na własną rękę i własną odpowiedzialność względnie mów i pisz po swojemu”, tzn. bądź samym sobą w poszukiwaniu prawdy względnie stwarzaj własny styl w wyrażaniu swych myśli i uczuć za pomocą języka. Gdy w jakiejś wspólnocie panuje konformizm, to znaczy, że przestała ona być czystą wspólnotą duchową, a zesztywniała i zamknęła się wskutek przerostu organizacji, która miała być jej podłożem i rusztowa-

4 — Hessen, Filozofia...