PHOTO196

WIEJ.OŚĆ RZECZYWISTOŚCI W SZTUCE (1924)

(...) Stanisław Ignacy Witkiewicz jest zdania, że problemat rzeczywistości nie ma znaczenia dla teorii sztuki. Teoria Witkiewicza, oparta na pojęciu czystej formy i napięć kierunkowych, jest, jak wszystko, co tworzy ten niezwykle oryginalny artysta, bardzo zajmująca. Stawiam ją bez porównania wyżej od pokrewnych jej poniekąd teorii zawodowych estetyków, związana jest bowiem ściśle z życiem tworzącego artysty i skutkiem lego wyrywa się z żywiołową siłą poza sferę martwego frazesu.

Wbrew poglądowi Witkiewicza, uważam pojęcie rzeczywistości za istotnie związane z zagadnieniem sztuki. W mojej książce pt. Wielość rzeczywistości przeprowadziłem na len temat wyczerpującą dyskusję teoretyczną. Obecnie chciałbym ująć rzecz w sposób o wiele prostszy. Dyskusja rzeczowa może opierać się jedynie na dziełach sztuki już istniejących. Jest faktem, że ogól obrazów' i rzeźb, wykonanych w ciągu historii, wraz z dziełami kubizmu, futuryzmu i samego Stanisława Ignacego Witkiewicza przedstawia zestawienia kształtów, barw i „napięć kierunkowych” albo już znane z pewnej rzeczywistości (w dziełach starszych), albo dające się w pewmej rzeczywistości natychmiast odnaleźć, pod nazwami znanymi z życia codziennego, takimi jak: głowa, akt, pejzaż, martwa natura itp. . Możemy więc stwierdzić, że sztuka operuje zestawieniami kształtów, barw i napięć kierunkowych, znajdującymi się w^r rzeczywistości.

Czy sztuka może się od lego związku uwolnić? Sądzę, że nie, bo wtedy na miejsce określonych kształtów wysunęłoby się luźne zestawienie plam i linii, wiaściwe ornamentowi i wykluczające możliwość przedłużonej kontemplacji, która przecież jest główmą rozkoszą płynącą z dzieła sztuki. Ale ten argument nie jest wiaściwie potrzebny Istotne jest to, co zachodzi we wszystkich badanych przedmiotach. W danym obrazie jest bodaj wszystko istotne, bo najmniejsza zmiana czyni go innym. Jeśli chodzi o to, co jest istotne dla malarstwa, to trzeba zestawić wszystkie dzieła sztuki malarskiej, tj. wszystkie obrazy, które za dzieła sztuki uważamy, i wyróżnić te właściwości, które im są w-spólne. Badanie takie prowadzi do wniosku, że właściwości istotne dzieł sztuki malarskiej dzielą się na następujące klasy: