88

HISTORIA LITERATURY

Salrador Dali, Pojawienie się twarzy (1938)

Stanisław Ignacy Witkiewicz, Bajka Fantazja (1921-22)

Giorgio Chirico, Archeolodzy (1927)

•    ekspresjonizm - kierunek w sztuce i literaturze pierwszej ćwierci XX wieku, którego przejawy obserwujemy już w końcu XIX wieku u Edwarda Muncha, Henri Toulouse-Lautreca, Vincenta van Gogha; programowymi ekspresjonistami byli malarze skupieni w grupie Die Brucke: Ernst Ludwig Kirchner, Erich Heckel, w Polsce kierunek ten uprawiali: Tytus Czyżewski, Tadeusz Kulisiewicz, Witkacy; cechy: ostre, kontrastowe kolory (żółty, pomarańczowy, czerwony), deformacja, skośne linie, ostre kąty, technika oniryzmu, subiektywizm, ukazywanie skrajnych przeżyć i emocji (rozpacz, lęk, histeria)

0 konstruktywizm — kierunek w plastyce lat 20. i 30. XX wieku, zapoczątkowany przez Władimira Tatlina; cechy: funkcjonalność, eliminacja indywidualizmu i subiektywizmu, uty-litaryzm

•    nadrealizm/surrealizm - kierunek w sztuce powstały w latach 20. XX wieku jako sprzeciw wobec sztuki racjonalistycznej i konstrukcyjnej, takiej jak kubizm czy formizm; przedstawiciele: Marc Chagall, Paul Delvaux, Salvador Dali, Rene Magritte, Giorgio de Chirico; cechy: fascynacja snem, iluzją, halucynacją, swoboda ekspresji, budowanie dziwnego, surrealistycznego świata z elementów rzeczywistych, którym nadaje się obce im cechy (np. metalowi miękkość jedwabiu), fantastyczne wizje, groza, niezwykłość, tajemniczość

Muzyka

Bibliografia

Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki, wybór i oprać. Helena Zaworska, 1978 Antologia współczesnej poezji polskiej 1918-1938, oprać. Ludwik Fryde, Antoni Andrzejewski, 1939 Edward Balcerzan, Liryka Juliana Przybosia, 1989 Burzliwy wiek dwudziesty, pod red. Elżbiety Wierzbickiej, 1999

Zygmunt Freud, Wstęp do psychoanalizy, 1958 Historia literatury polskiej, pod red. Anny Skoczek, t. 8, 2005

Artur Hutnikiewicz, Od czystej formy do literatury faktu, 1974

Alina Kowalczykowa, Programy i spory literackie w dwudziestoleciu 1918-1939, 1981 Materiały do dziejów awangardy, oprać. Tadeusz Kłak, 1975

Poeci dwudziestolecia międzywojennego. Sylwetki, pod red. Ireny Maciejewskiej, t. 1-2, 1982 Prozaicy dwudziestolecia międzywojennego. Sylwetki, pod red. Bolesława Faraona, 1972 Janusz Stradecki, W kręgu Skamandra, 1977 Władysław Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. 3: Filozofia XIX wieku i współczesna, 1950 Marek Wydmuch, Franz Kafka, 1982 Kazimierz Wyka, Stara szuflada, 1967 Andrzej Zawada, Dwudziestolecie literackie, 1995

•    wzbogacona instrumentacja

•    zerwanie z dziewiętnastowiecznym sensuali-zmem

•    łączenie sprzecznych konwencji

•    eksperymentowanie

•    dysonans

•    muzyka jako konstrukcja

•    stosowanie półtonów

•    konkretyzm - włączanie do utworów muzycznych tonów z otaczającej rzeczywistości,

na przykład dźwięku syren fabrycznych, klaksonów samochodowych

4 Fascynacja jazzem, wyrosłym z folkloru Murzynów północnoamerykańskich

Nowe rodzaje muzyki:

•    absolutna

•    jazzowa

•    ekspresjonistyczna

•    konkretna

•    impresjonistyczna

Przedstawiciele: Arnold Schónberg, Alban Berg, Anton Webern, Igor Strawiński

Kontynuacje i nawiązania

• w filmie:

adaptacje znanych powieści dwudziestolecia międzywojennego: Przedwiośnia, Cudzoziemki, Ferdydurke, Nocy i dni

Janusz Rzeszewski, Lata dwudzieste, lata trzydzieste (1983)

Lektury

Franz Kafka, Proces

Franz Kafka, z wykształcenia doktor prawa (temat „prawniczy" w powieści Proces), z zainteresowań - pisarz i filozof, był jednym z najoryginalniejszych i najwybitniejszych twórców XX wieku. Wniósł znaczący wkład w rozwój nowoczesnej prozy.

Powieść Proces, ukazująca zmagania bohatera Józefa K. z bezlitosnym i ślepym prawem (wyrok śmierci za niepopełnione winy), może być interpretowana na wiele sposobów. Trudno również jednoznacznie określić jej gatunek.

Zazwyczaj Proces klasyfikowany jest jako powieść paraboliczna, interpretowana jako:

• opowieść o biurokracji i ślepym, skorumpowanym sądownictwie - absurdalność procesu, jakiemu został poddany Józef K.; spra-

wiedliwość ginie w morzu akt, przepisów, paragrafów i donosów

• metafora ludzkiej egzystencji - życie człowieka przypomina proces sądowy, w którym sędzią jest Bóg, a wyrokiem — śmierć; człowiek jest zarazem oskarżonym, obrońcą i oskarżycielem; przychodzi na świat obarczony winą, z góry jest podporządkowany losowi i skazany na śmierć bez możliwości odwołania od wyroku, żaden bunt tego nie zmieni 0 wizjonerski utwór o nadchodzącej katastrofie - ukazanie losu człowieka podporządkowanego systemowi totalitarnemu, zmieniającemu życie w koszmar tajnych procesów, donosów, zaocznych wyroków śmierci; prawo okazuje się narzędziem przemocy i represji w rękach bezwzględnej, totalitarnej władzy