Print0007 TIF

ROZWÓJ FIZYCZNY DZIECI I MŁODZIEŻY 7

wykonania ruchów (większa płynność i rytmizacja ruchów u dziewcząt) oraz sprawności i wydolności fizycznej (wyraźnie większa u chłopców).

Okres dojrzewania płciowego

Jest to okres:

—    o najintensywniejszym, poza okresem niemowlęcym, tempie wzrastania, któremu towarzyszą szybkie zmiany budowy, sylwetki ciała, wyglądu, funkcji organizmu, gwałtowne przemiany hormonalne, psychiczne i emocjonalne (niekiedy nazywa się go okresem „burzy i naporu”);

—    ostatecznego ukształtowania się dymorfizmu płciowego w zakresie cech somatycznych i funkcjonalnych.

Dojrzewanie jest procesem złożonym. Można go określić jako dochodzenie do dojrzałości, czyli stanu, zbioru cech, jakimi odznacza się osoba dojrzała, dorosła. Dotyczy ono wszystkich sfer rozwoju i wyróżnić możemy dojrzałość:

—    Fizyczną (biologiczną), obejmującą trzy komponenty, osiągnięcie dorosłych („ostatecznych”): rozmiarów i proporcji ciała (dojrzałość morfologiczna); funkcji układów i narządów (dojrzałość fizjologiczna); zdolności do tworzenia komórek płciowych, zapłodnienia i donoszenia ciąży (dojrzałość płciowa).

—    Seksualną — pojawienie się napięcia seksualnego i zdolność do przeżywania orgazmu.

—    Psychiczną, która jest trudna do zdefiniowania i najczęściej określa się ją jako odpowiedzialność za swoje czyny, zdolność kontrolowania zachowań i emocji, niezależność itd.

— Społeczną — zdolność do produktywnego pełnienia ról społecznych, zarobkowania, utrzymania siebie i rodziny oraz skutecznego komunikowania się z innymi ludźmi.

Wszystkie sfery dojrzewania są ze sobą ściśle powiązane. Fakt, że obecnie młodzi ludzie osiągają w różnym czasie poszczególne komponenty dojrzałości (rozkojarzenie dojrzewania) stwarza wiele problemów zarówno dla młodzieży, jak i dorosłych.

Typowa sekwencja i chronologia przebiegu dojrzewania płciowego

Przemiany tego okresu trwają przeciętnie u dziewcząt około 4 lat (ryc. 1.3), u chłopców 6-7 lat (ryc. 1.4). W okresie tym wyróżnia się najczęściej fazę: przedpokwitaniową, pokwitaniową. Charakterystykę ich podano w tabelach 1.2 i 1.3. Proponowane są także inne podziały, np. w psychologii cały okres dojrzewania płciowego określa się jako „dorastanie”.

Istnieje duża indywidualna zmienność czasu wystąpienia i trwania poszczególnych faz oraz zjawisk rozwojowych. Grupy dzieci w tym samym wieku są bardzo zróżnicowane pod względem zaawansowania w dojrzewaniu. Oznacza to, że każde dziecko podąża do dojrzałości we własnym tempie. Większość odmian przebiegu dojrzewania uznajemy za stany normalne. Poniżej omówiono najbardziej charakterystyczne przemiany i zjawiska rozwojowe.

Skok pokwitaniowy wysokości ciała

Jest to przyspieszenie tempa wzrastania w okresie dojrzewania płciowego. Towarzyszą mu odmienne

SSW

Pączek

(M₂)    (M_s)

8-13    12-18

Pokwitaniowy skok wysokości

Miesiączka Piersi (M)

Owłosienie łonowe (P)

? ........— =3=4

8-14

=5

12-16

_L_

15

16

J-1-1_I_I_1_L.

8    9    10    11    12    13    14

Wiek w łatach

Ryc. 1.3. Schemat przebiegu dojrzewania płciowego u dziewcząt według Tannera (1963). (SSW—szczyt skoku

wysokości ciała.)