Print0012 TIF

12 PEDIATRIA

ści chłopców do zapłodnienia w okresie następującym bezpośrednio po pierwszej polucji.

2.    Mutacja

Jest to zmiana głosu z dziecięcego na męski w okresie dojrzewania. Dokonuje się ona w wyniku działania testosteronu na części chrzęstne krtani, zwłaszcza chrząstkę tarczowatą. Przesunięcie jej górnego brzegu ku przodowi uwidacznia się w postaci ,jabłka Adama”. Wzrostowi krtani towarzyszy wydłużanie się strun głosowych. Mutacja występuje przeciętnie w 14.-15. rż. i trwa zwykle około roku (dalszy rozwój krtani odbywa się do 17.-20. rż.). Występujące w tym czasie zaburzenia głosu (częste chrypki) są następstwem zakłóceń w koordynacji mięśni krtani, przekrwienia błony śluzowej i zwiększonego wydzielania śluzu.

3.    Ginckomastia

U około 30% chłopców występuje fizjologiczna, pokwitaniowa, podotoczkowa hiperplazja gruczołu sutkowego — powiększenie gruczołu i uwypuklenie sutka. Objaw ten nosi nazwę gi-nekomastii (w odróżnieniu od lipomastii lub stea-tomastii — nagromadzenia w tej okolicy tkanki tłuszczowej u chłopców otyłych). Pojawia się ona zwykle około 15. rż. i samoistnie ustępuje w ciągu kilku — kilkunastu miesięcy. Dotyczyć może jednego lub obu gruczołów. Często występuje ich tkliwość. U chłopców z ginekomastią stwierdza się obniżony stosunek testosteronu do estradiolu. Chłopcu i jego rodzicom należy wyjaśnić, że zjawisko jest fizjologiczne i ma charakter przejściowy. W rzadkich przypadkach dużego powiększenia gruczołu sutkowego i występujących z tego powodu zaburzeń emocjonalnych mogą istnieć wskazania do zabiegu operacyjnego.

Rozwój motoryczny w okresie dojrzewania

Zmiany w budowie i proporcjach ciała, nieryt-miczność wzrostu poszczególnych jego części (wydłużenie kończyn, sylwetka „podlotka”, „wyrostka”), szybszy wzrost kości na długość niż rozwój układu mięśniowego, stwarzają niekorzystne warunki biomechaniczne dla układu ruchu. Towarzyszą im zmiany emocjonalne, zmienność nastrojów oraz zainteresowań młodych ludzi. Następstwem tego są przejściowe zmiany w moto-ryczności, określane jako jej kryzys lub „mutacja” (S. Szuman).

Motorykę nastolatków cechuje pewien powrót do wcześniejszych faz rozwoju: zanik harmonii i płynności ruchu, niepokój ruchowy (często tiki, grymasy twarzy), niezgrabność i obszerność ruchów. Ta nadruchliwość jest jednak pozbawiona dziecięcego wdzięku. Nowym zjawiskiem jest ociężałość ruchowa, niechęć do ulubionych poprzednio zajęć ruchowych. U dziewcząt przybiera ona nawet formę „lenistwa ruchowego”. Naprzemienne stany nadpobudliwości i apatii ruchowej są następstwem zakłóceń równowagi procesów pobudzenia i hamowania. Zmniejsza się także zdolność uczenia się nowych ruchów. Te cechy motoryczności nastolatków R. Przewęda uważa za normalny etap w procesie ontogenezy. Są one wyrazem odejścia od dziecięcej doskonałości motorycznej po to, aby osiągnąć doskonałość dorosłą. Takie przejście nie zawsze przebiega łatwo.

W okresie dojrzewania następuje wyraźny podział na motoryczność męską i kobiecą. U dziewcząt naturalny rozwój motoryczny kończy się wcześniej, około 15. rż. W okresie poprzedzającym i następującym po menarche wyraźnie obniża się aktywność ruchowa dziewcząt, a także przyrosty wydolności fizycznej. Można przypuszczać, że jest to naturalny, wykształcony w filogenezie mechanizm obronny. W okresie intensywnego rozwoju funkcji rozrodczych zabezpiecza on organizm kobiety przed nadmiernym wydatkiem energii. Zmniejszeniu aktywności fizycznej towarzyszą u dziewcząt zwiększone przyrosty masy ciała.

Okres młodzieńczy

Obejmuje on okres kilku lat po zakończeniu głównych przemian dojrzewania płciowego. Trudno wyznaczyć jego granice (różne u obu płci); tab, 1.2

1    1.3.

U dziewcząt okres ten przypada na wiek 15-18 lat (2-3 lata po zakończeniu wzrastania i osiągnięciu zdolności do reprodukcji). Nadal utrzymuje się tendencja do zwiększania tkanki tłuszczowej i masy ciała. Sylwetka dziewczyny jest typowo kobieca, rysy twarzy stają się subtelniejsze. Ustępują objawy typowe dla pokwitania: wzmożony łojotok, po-tliwość, zasinienia, marmurkowatość skóry (objawy związane z przejściowym zaburzeniem regulacji neurowegetatywnej). Doskonali się funkcja układu rozrodczego (dwufazowość cyklów miesiączkowych), zmniejsza się częstość zaburzeń miesiączkowania. U dziewcząt o niskiej aktywności ruchowej może dojść do obniżenia sprawności fizycznej (wczesna inwolucja motoryczna).

Okres młodzieńczy u chłopców trwa dłużej, do 20.-25. rż„ i jest bardziej dynamiczny. Utrzymują się nadal przyrosty wysokości ciała. Po zakończeniu wzrastania kości długich (około 17.-18. rż.) wysokość ciała może zwiększać się średnio o około

2    cm przez przyrost długości kręgosłupa. Zwiększa się masa ciała (głównie przyrost tkanki mięśniowej); rozwija się owłosienie na kończynach, tułowiu, twarzy; nadal rozwija się krtań i następuje zmiana brzmienia głosu. Dłużej niż u dziewcząt utrzymuje się trądzik. Postępuje dalszy rozwój cech motorycznych, zwłaszcza siły. Populację chłopców w tej fazie życia charakteryzuje wyrównanie poziomu rozwoju, choć i w tej grupie rozwój chłopców późno dojrzewających jest bardziej dynamiczny.