Print0016 TIF

16 PEDIATRIA

funkcji. W razie wątpliwości co do prawidłowości rozwoju psychomotorycznego należy przeprowadzić obiektywniejsze badania psychologiczne.

W profilaktycznych badaniach lekarskich przeprowadzanych u dzieci w wieku przedszkolnym należy zwrócić uwagę (zapytać rodziców) o kilka spraw, a mianowicie, gdy dziecko ma:

—    4 lata — czy: sprawnie chodzi i biega, potrafi stać na jednej nodze; samo odpina guziki, samodzielnie je, potrafi samo włożyć spodnie, czapkę, buty; umie narysować dom, lalkę, zbudować jakąś budowlę z klocków; rozumie wypowiadane polecenia słowne, spontanicznie wypowiada kilkuwyrazo-we zdania.

—    6 lat — czy potrafi: stać na jednej nodze przez 10 sekund, skakać na jednej nodze, chodzić stopa za stopą do przodu i do tyłu (ocena ogólnej sprawności ruchowej), oraz czy potrafi zapinać guziki, sznurować buty, prawidłowo trzymać i prowadzić ołówek, chwytać odbitą piłkę, rzucać piłką do celu z odległości około 1,5 m (ocena sprawności manualnej).

Dla obiektywnej oceny sprawności fizycznej dziecka w wieku przedszkolnym opracowano wiele testów mierzących poziom rozwoju różnych cech motorycznych: siły, szybkości, zwinności, gibkości, mocy i wytrzymałości. Posługują się nimi nauczyciele wychowania fizycznego.

Pojęcie wieku rozwojowego

Wiek kalendarzowy (metrykalny, chronologiczny) jest to czas, mierzony liczbą dni, miesięcy, lat, jaki upłynął od urodzenia do momentu badania dziecka. Ponieważ dzieci w tym samym wieku kalendarzowym mogą znacznie różnić się pod względem zaawansowania we wzrastaniu i dojrzewaniu, wprowadzono pojęcie wieku rozwojowego.

Wiek rozwojowy jest miarą dojrzałości biologicznej organizmu. Wskazuje on na stopień zaawansowania w rozwoju niektórych cech lub funkcji organizmu. Informuje, w jakiej fazie drogi rozwojowej znajduje się dziecko — jaki odcinek przebyło, a jaki pozostał do przebycia. Wiek rozwojowy jest miarą tej drogi — od startu (poczęcia) do mety (osiągnięcia pełnej dojrzałości biologicznej).

W celu określenia wieku rozwojowego posługujemy się kilkoma kryteriami, w tym wymienionym już wcześniej kryterium wieku szkieletowego (kostnego), wtórnych cech płciowych, zębowego oraz wieku morfologicznego. Dla oceny wieku morfologicznego wykorzystujemy pomiary wysokości i masy ciała oraz ich wzajemne proporcje; porównujemy ich wartości z przeciętnymi (np. średnią arytmetyczną) dla danej płci i wieku oraz określamy tzw. wiek wzrostowy i wiek wagowy. W razie zaburzeń w rozwoju, w ocenie wieku rozwojowego należy zastosować kilka kryteriów.

Wiek rozwojowy określamy w latach. Punktem odniesienia jest pewien „wzorzec”, czyli typowy wiek, w którym większość zdrowych dzieci osiąga określony poziom rozwoju danej cechy lub funkcji. Określamy stopień opóźnienia lub przyśpieszenia w stosunku do tego „wzorca”, a także wieku kalendarzowego dziecka.

Akceleracja rozwoju fizycznego

Akceleracja (przyśpieszenie) rozwoju fizycznego jest to proces międzypokoleniowych zmian polegających na:

—    powiększaniu się wysokości ciała osób dorosłych w następujących po sobie pokoleniach;

—    powiększaniu się wysokości ciała dzieci w każdym wieku w stosunku do rówieśników we wcześniejszym roczniku;

—    wcześniejszym dojrzewaniu płciowym i szybszym tempie wzrastania, np. na początku XX w. średni wiek pojawienia się menarche wynosił 15 lat, obecnie jest to poniżej 13 lat (przyśpieszenie około 0,3 roku na dekadę).

Utrzymywanie się wymienionych zmian z pokolenia na pokolenie określa się jako trend sekularny (tendencja przemian).

Akcelerację rozwoju fizycznego stwierdzono po raz pierwszy na początku XIX w. w badaniach poborowych. Trudno ustalić od jak dawna istnieje. Cechuje ją zmienność nasilenia — zwalnia się w okresach kryzysowych (np. wojny) i nasila po ich zakończeniu. W niektórych wysoko rozwiniętych krajach akceleracja rozwoju fizycznego zanika. Obecnie uważa się, że przyczyny tego zjawiska są złożone; wiąże się je z:

—    urbanizacją — zwiększenie liczby bodźców dla o.u.n.,

—    migracją ludności — rozbicie izolacji genetycznej;

—    postępem cywilizacji, w tym z poprawą sytuacji ekonomicznej (warunków bytowych, żywienia, higieny, opieki medycznej) oraz zwiększeniem stymulacji o.u.n.

Najczęstsze zaburzenia we wzrastaniu i dojrzewaniu

Otyłość

Otyłość (obesitas) — nadmiar tkanki tłuszczowej w organizmie — jest najczęstszym zaburzeniem w rozwoju fizycznym. W zależności od wieku i płci dotyczy 5-15% dzieci i młodzieży. Następstwem otyłości mogą być: zaburzenia rozwoju motorycz-nego, przeciążenie układu ruchu, zaburzenia rozwoju psychospołecznego (kompleksy, poczucie mniejszej wartości), ryzyko utrzymywania się oty-