S5006723

„Driadóa" czfU mada: manifest profetytmu

noki ga zawsze sprawiedliwe, a tylko nieprzcniknionc dla ludzkiego rozumu, tytamSm przeciwstawia ludzkie prawo do osądu świata, z Bogiem łącznie, do dyktowanego przez autonomiczne ludzkie sumienie^ rozeznania zła i dobra. Chrześcijańskiej wierze, żc ostateczne wyrównanie krzywd i zasług przyjdzie na tamtym święcie, przeciwstawia namiętny pasję szczęśliwego życia, życia bez zla najym Święcie. Aspiracje jego są doczesne⁴⁴. Z trzech wstępnych próśb inwokacji Modlitwy Pańskiej wybiera ostatnią, »Przyjdź królestwo Twoje" tu, na ziemi, i teraz!

W tytanizmic najpełniej i najbezpośredniej doszły do głosu profetyczne aspiracje romantycznych poctów. T5obitnie wyraził to w swojej^Dśfense of Poetry Shelley, szczególnie konsekwentny wyraziciel tytanizmu. Podsumowując wywody swego traktatu nazwał on poetów „hierofantami nicrozeznancgo (unapprchcnded) natchnienia, zwierciadłami, odbijającymi gigantyczne cienie, jakie przyszłość rzuca na teraźniejszość"⁵⁵. Dowodził on tam też, że poetów zależnie od miejsca i czasu nazywano to prawodawcami, to prorokami. I w rzeczy samej, zdaniem Shelleya, poeta iednoczy w sobie obie te funkcje, Ale nazywając poetów prorokami zastrzegał się energicznie, iż nie należy tego utożsamienia rozumieć w „wulgarnym sensie tego słowa (in the gross sense of the word)”. „Takie jest - twierdził - roszczenie zabobonu, które zrobiłoby z poezji atrybut proroctwa raczej niż z proroctwa atrybut poezji"⁵*.

Powiedzieć, że w buncie Konrada przyszedł do głosu romantyczny tytan izm, to mało. Bo monolog Konrada to tytanizm w jego postaci skrajnej, z którego wyciągnięto ostateczne konsekwencje. Jeśli romantyczny tytanizm to swego rodzaju projekcja w świat wierzeń relijnych żądania pod adresem Absolutnego Władcy, aby oktrojował konstytucję, to tu mamy casus specjalny: ten reprezentant ludzkości domaga się przekazania jemu władzy. Będzie rządził równic absolutnie jak Bóg, ale z lepszymi skutkami: „zanuciłbym pieśń szczęśliwą". Romantyczny tyran izmzakłada zmniejszeme odstępu dzielącego człowieka od Boga. Na to, aby ^-się zdobyć na bunt przeciwko Bogu, trzeba się czuć wobec Niego już nic bezsilnym Jirochem, ale w jakiejś mierze partnerem. Konrad czuje się partnerem niemalże równorzędnym Bogu i groźnym. Wygraża przecież, żc wojna, jaką Stwórcy wytoczy, będzie „krwawsza" od tej, którą wydał szatan, żc jego bunt stanic się kataklizmem na miarę kosmiczną:

^M Por.: „Lc rcprochc constant fait A Leopardi d’avoir nćglige cc qui nous promci la vic futurę cn payemem du mai d‘ici-baś mirę notre attention sur uo trait esscntiel du titanisme lcopardicn, et astmę du utanisme tout couit: sur son caractire ćminemment terrestre.’* V. ćerny, Bmw tur le tiiunitme dans la poilit romaniiijue ocddentale entre 1815 et 1850, Praguc 1935, s. 70. - PodkreS-JeaaeĆcmcgo

I P. B. Shelley, A Defente oj Poetry, cd. by A. S. Cook, Boston 1891, S. 46. m Tamże, l ś.

bo strzelę przeciw Twej naturze;

Jeśli jej w gruzy nic zburzę,

To wstrząsnę całym państw Twoich obszarem (III, s. 167).

Założeniem tytanizm u, mniejsza o to czy dopowiedzianym, czy przyjętym tylko milcząco, jest przywódcza rolą poety. To, że występuje on jako rzecznik mm ludzkich, jest zarówno funkcją, jak i konsekracją tej wyższości. Ale nigdzie indziej to poczucie wyższości nie przerodziło się w taką niesamowitą pychę jak ta, która tutaj doszła do głosu.

Nic ma dwóch słów. dotarliśmy tu do jakichś ostatecznych granic romanry-cznęgft-iyianizniu Bo też w założeniu autorskim monolog Konrada ma być zarówno wyrazem tytanizmu, jak i jego skompromitowaniem poprzez doprowadzenie go do konsekwencji obrażających nasze poczucie moralne i ujawniających tego sprzeczności ■.». ewnętrzne,. Tytanizm jest buntem w imię autonomii moralnej ludzkiego sumienia. Każdego sumienia. Tymczasem tutaj rzeczy te mają się inaczej. Konrad rzuca wyzwanie Bogu w i mię swej ąutonomii moralnej Ale nie przyznaje jej innym ludziom, z których chce zrobić bezwolną, posłuszną masę. Władzę odczutą jako tyrańską chce on zastąpić inną tyranią:

Co ja zechę, niech wnet zgadną,

Spełnią, tym się uszczęśliwią,

A jeżeli się sprzeciwią.

Niechaj cierpią i przepadną (III. s. 163).

Romantyczny tytanizm także i wtedy, gdy znajduje swój wyraz w liryce maski (jak w Bruto minorc Lcopardicgo), czy w poemacie dramatycznym (jak Kam lub Prometeusz rozpętany), ma za sobą pełną aprobatc_autorską. Autor identyfikuje się ze swoim bohaterem. Także i wtedy, gdy jak w Kainie bohater to tradycyjnie negatywny. Wybór takiego bohatera za rzecznika buntu poety jest tu podyktowany strategią prowokacji tradycyjnych ocen moralnych. W Dziadach rzecz ma się inaczej. Poeta zachowuje wobec buntu Konrada dystans. Potępia ten bum. Mówi nam o tym rola monologu Konrada w akcji dramatu: w rezultacie buntu Konrad zostaje opętany przez diabła. I już w trakcie monologu sygnalizują nam to potępienie „głosy” z prawej i lewej strony. Artystycznie są one skazą sceny, jako że są hamulcami jej lirycznego impetu. 1 są zbyteczne o tyle, że logika monologu Konrada zawiera w sobie implicite jego potępienie.

ⁿ Tak też. odczytał improwizację Konrada w swym Systemie estetyki Johannes VagnlL 2nfc L Chrzanowski, Sądy estetyka niemieckiego o Aficktetcicsn, wz X apati ranamnnim i. 292.

177