0118

II. 15.

WŁODZISŁAW I HKKMAN (ż. JUDYTA).

103

t. j. w najbliższą niedzielę po Bożem Narodzeniu, która w r. 1085 przypadała rzeczywiście na 28 grudnia. Cały ten subtelny wywód nie wytrzymuje krytyki. Zmiany proponowane w tekście Galla są zgoła dowolne i niczem nieuzasadnione; nadto nie rozwiązują one innej trudności, którą przeoczył Bielowski, że w takim razie należałoby także poprawić dale dzienną samego Kozmy, na którym oparł swój wywód; albowiem i Kozina podaje, źe Judyta umarła 25 a nie 28 grudnia. Ponieważ daty śmierci u Galla i Kozmy oznaczone są odmiennym sposobem, u pierwszego według dnia świątecznego, u drugiego według kalendarza rzymskiego, przeto trzebaby przyjąć, że obaj kronikarze oznaczając tę datę. popełnili niezależnie od siebie błędy, które mimo to szczególnym zbiegiem okoliczności dały ten sam rezultat, t. j. tę samą datę dzienną. Takie przypuszczenie byłoby oczywiście zbyt śmiałem; mojem zdaniem w zgodności ich upatrywać raczej należy dowód, że data 25 grudnia jest, prawdziwą. Potwierdza ją nadto jeszcze zapiska Kalend. Krak.¹) pod datą 24 grudnia ftigilia domini noatri Iesu Christi) następującej treści: ludith regina Polonie, que contulit Chroppi, obi.it. Jest rzeczą pewną, że niniejsza dala nekrologiczna (mimo tytułu regina, o którym niżej) nie może się odnosić do kogokolwiek innego, jak tylko do Judyty czeskiej. Przed nią bowiem nie znamy jakiejkolwiek Judyty, księżny polskiej, a gdyby nawet istniała, nie mogłaby się o niej znajdować wzmianka w Kalend. Krak., który dopiero za Włodzisława Hermana założony został, o drugiej zaś jego żonie Judycie Maryi wiemy skądinąd, że zmarła w innym dniu (14 marca). Zapiska Kalend. Krak. potwierdza tedy w zupełności datę Galla i Koziny; różnica o jeden dzień (24 znm. 25 grudnia) tłomaczy się tern, że Judyta zmarła w nocy z 24 na 25 grudnia, skąd poszło oznaczenie daty śmierci według dnia bezpośrednio poprzedniego.

Z tego już okazuje się, że podanie Kozmy, jakoby śmierć Judyty nastąpiła w trzeci dzień po urodzeniu Bolesława jest niewątpliwie błędnem, albowiem w takim razie urodziny Bolesława przypadałyby na 23 grudnia, który to dzień nie był ani świętem Szczepana króla ani Szczepana Męczennika. Mniemani jednak, że do podania tego nie należy przywiązywać zbytniej wagi, fakt bowiem, iż Judyta zmarła wkrótce po urodzeniu Bolesława, mógł Kozmie podsunąć myśl, że zmarła w połogu, a stąd łatwo mógł być skombinowany trzydniowy termin między urodzinami syna a śmiercią matki. W ten sposób tłomaczyli sobie sprawę także późniejsi kronikarze polscy, jak n. p. Kadłubek²) i Kron. Wielk.³), które Judycie każą umierać w połogu. Ale Gall⁴) nic o tem nie mówi; podaje on tylko, że po urodzeniu Bolesława matka zaniemógłszy następnie (mb-seąuenter infirmata) zmarła, które to określenie niekoniecznie pociąga za sobą wniosek, że śmierć nastąpiła w kilka dni po porodzie, a owszem dopuszcza tłomaczenia, że między urodzinami Bolesława a śmiercią Judyty mógł upłynąć czas kilku miesięcy. Nie można też wątpić, że najklasyczniejszem świadectwem o urodzinach Bolesława jest świadectwo Galla, który na dworze jego żył i historyą jego panowania pisał, zaczerń też wiadomości przezeń podanej przyznać należy pierwszeństwo przed jakąkolwiek inną, choćby nawet przed wiadomością Kozmy. Co do dnia urodzin, to słuszną jest rzeczą, że w r. 1086 nie można go było określać świętem Szczepana króla, który podówczas nie był jeszcze kanonizowany; ale Gall pisał swą kronikę dopiero w drugim dziesiątku wieku Nil, kiedy od kanonizaeyi Stefana (1087 ) upłynęło już lat dwadzieścia kilka; zaczem wiadomość jego, że Bolesław urodził się in die festo S. Sfephani regis nie może budzić jakichkolwiek wątpliwości, i dlatego nie ma potrzeby zmieniać tej daty na inną: in die S. Słephani protomartgrk.

Pewne wątpliwości budzi jeszcze data roczna śmierci Judyty. Kozma, jak widzieliśmy, opowiada, fakt Kn pod dniem 25 grudnia 1085 r.. a gdy w owych czasach rok zaczynano od Bożego Narodzenia (właśnie 25 grudnia), przeto redukując powyższą datę na dzisiejszy nasz kalendarz, wypadałoby przyjąć, iż śmierć nastąpiła 25 grudnia r. 1084 ⁵). Wszelako ani rok 1084, ani nawet rok 1085, jak przyjmują inni⁶), nie może być żadną miarą uważany jako data śmierci Judyty. Najpoważniejsze świadectwa rocznikarstwa polskiego wykazują bowiem, że Bolesław Krzywousty urodził się r. 1086 (III. 2.), skąd wynika, że matka jego nie mogła umrzeć kiedyindziej, jak dopiero 25 grudnia 1086 r. Jakoż Rocz. kap. krak. ⁷j a na jego podstawie Bocz. krót.⁸) i Chroń. Pol. '■') podają wiadomość, że Judyta zmarła r. 1086. Wprawdzie należałoby się tutaj spodziewać

1

Mon. Pol. U. 940. — 2) Ibid. II. 303. — 3) Ibid. II. 490. — 4) Ibid. I. 428. — 5) Tak też rozwiązuje powyższą

2

datę Griinhagen, Scbles. Reg. I. 16. — <>) Roepell, Gesch, Pol. 207; Wojciechowski. O roczn. poi. 223 i n.: 1’i e kos i li

3

ski w Kwart. bist. 1889, 59 i n. — ') Mon. Pol. II. 796. — ⁸) Ibid. II. 796. — 9) Ibid. III. 625.