0127

Amorki, przyrządzający lekarstwa. Według jednego z fresków pompejańskich.

x

Badanie sił przyrody i ocena ich wartości ze względu na usługi, jakie oddały człowiekowi.

Dzieje fizyki i chemji i znaczenie ich w rozwoju techniki, przemysłu, komunikacji i handlu.

Badaczowi, który zamierza śledzić dzieje rozwoju fizyki i chemji, tych dwóch umiejętności tak wysoko obecnie rozwiniętych, a także ich wpływu cywilizacyjnego na ludzkość, już na samym wstępie do wykonania tego przedsięwzięcia nastręczają się takie trudności, jakie może nie istnieją w żadnej innej gałęzi wiedzy. Pierwotne pojęcia o działaniu i znaczeniu sił przyrody giną w ciemnej mgle wieków. Wtedy dopiero, kiedy Grecja doszła do najpełniejszego rozkwitu, gdy w niej wiedza i sztuki piękne znalazły się na najwyższym stopniu rozwoju, nadeszła dla chemji i fizyki taka chwila, która pozwala pod pewnym względem rozejrzyć się i zauważyć z zadowoleniem, że i w tym także zakresie okazuje się pewien wpływ na ogólny rozwój kultury. Przyczyny, dlaczego właśnie w tych dwóch działach ludzkiej pracy, powołanych później do odegrania tak ważnej roli, wnikających tak głęboko i silnie w życie nietylko człowieka pojedynczego, lecz i całej ludzkości, zachodziły tak dziwne stosunki, staną się dla nas zupełnie jasne mi, jeżeli zwrócimy uwagę na cele i zamiary, do jakich dąży chemja i fizyka.

Obie te umiejętności starają się zgłębić zmiany, jakim ulega materja, czyli to wszystko, co wypełnia przestrzeń. Jednak podczas gdy fizyka traktuje materją jako część ograniczoną przestrzeni i obejmuje ją zarazem jako całość, chemja usiłuje przeniknąć istotę materji, zbadać jej skład wewnętrzny i wyjaśnić zmiany, jakie sprowadza oddziaływanie wzajemne różnych jej części. Fizyka zadawalnia się zgłębieniem praw, pod wpływem których ciała zmieniają swój kształt. Dla niej dostatecznem jest, jeżeli stwierdzi, że metale pod wpływem ciepła rozszerzają się, kurczą się zaś pod wpływem zimna. Zakres jej badania się kończy, skoro ustanowionem zostaje wiecznie niezmieniające się prawo, że promień światła ulega pewnym zmianom przy przejściu przez szereg różnych ciał, jeżeli utworzone są normy,

Wszechświat i człowiek.—Tom V    ¹⁶