0403

382

Skorupa ziemska i człowiek.

wymusić, albo też w miękie skały gliniaste wtłaczać znaczne ilości kamieni, budować mury ochronne lub znosić pochyłości, by ustrzedz od zwałów. Wiemy przecież, że gliny i margiel przy silnem rozmiękczeniu pizez wdzierającą się wodę po stromej pochyłości łatw^ro się staczają, ześlizgują, a niekiedy nawet spływają, dlatego też drogi piesze, a o ile można i konne, trzymały się chętnie grzebieni i szczytów takich gór, tu bowiem najmniejsze było niebezpieczeństwo zwałów, a tern samem zakłócenia komunikacji. Drogi wozowe nie mogły się już stosować do stromo wznoszących się grzbietów¹, ale biedź musiały po stokach, a tern samem stały się od natury skał przyległych daleko bardziej zawisłe, aniżeli pierwotne, wązkie drogi. Nietylko w górach wybija się tak wzrastająca wciąż zależność od stosunków geologicznych i od kształtów' skorupy ziemskiej; toż samo dzieje się na wyżynach przeciętych wąwozami i na rozległych przestrzeniach nizin, głębokie bowiem rozpadliny i znaczne wyniosłości gruntu tworzą często przykre przeszkody, chociaż w ogólności równiny w wysokim stopniu komunikacji sprzyjają. Dla dróg pieszych i konnych znajdują się łatwo tu łub owdzie miejsca, którędy wąwozy przekroczyć się dają, ale dla dróg wozowych sposobność taka nastręcza się znacznie rzadziej, a i wtedy przejście połączone jest z tylu trudnościami, że trzeba zbaczać znacznie od pożądanego kierunku lub posługiwać się mostem, śmiało rzuconym przez parów. W nizinach przeszkody tego rodzaju wprawdzie nie występują, ale tam znów rzeki wymagają często wielkich mostów, które oprzeć trzeba na trudnych i kosztownych fundamentach, bagna i torfowiska zmuszają do zbaczania lub do budowy grobel, a nawat i na wytrzymałym stosunkowo gruncie drogi winny być należycie wzmocnione, co na pierwotnych drogach pieszych i konnych pomijać zwykle można było.

Najsilniej ujawnia się zależność komunikacji lądowej od geologicznej budowy skorupy ziemskiej i od ukształtowania jej powierzchni przy prowadzeniu kolei żelaznych, tu bowiem nietylko spadki dopuszczalne są znacznie mniejsze, aniżeli na drogach wozowych, ale nadto unikać należy nagłych zgięć, a na ich miejsce wprowadzać potrzeba krzywizny łagodne. Do wszelkich garbów ziemi, do jej zagłębień i wyniesień, nie może się kolej żelazna stosować w równej mierze, jak drogi innych rodzajów, ale pomagać tu muszą często głębokie przekopy, tunele, potężne nasypy i mosty. Nowoczesne drogi wdzierają się głęboko w łono gór i skał, a tern samem stosunki geologiczne przy prowadzeniu ich szczególnej nabierają wagi.

Podobne wzmożenie tej zależności ujawnia się j w komunikacji wodnej. Dopóki odbywała się jedynie na spławnych rzekach w płytkich łodziach wiosłowych, można było łatwo przezwyciężać drobne przeszkody, jak np. wiry wodne, gdy zaś nastręczały się wodospady, postępowano podobnie jak i dziś jeszcze w laajach niezbyt rozwiniętych: przeciągano statek na ląd i toczono go na wałkach aż do dolnego krańca wodospadu, gdzie znowu ładowano towary, również przeprowadzane drogą lądową. Przy dalszym rozwoju żeglugi lądowej trudności nie dawały się już w sposób tak prosty poko-