historia sztuki6801

37

Średniowiecze

się jeszcze uznania, chociaż tezę tę już stawiano i broniono. Pojmujemy przytem, do jakiego stopnia niemiecki charakter artystyczny zawdzięcza swe ukształtowanie się pewnej określonej konstelacji dziejowej, renesan* sowi Karola Wielkiego. To bowiem, co odtąd posiada specyficznie nie* mieckie rysy w sztuce niemieckiej i przyczynia się do powstania niemiec* kich odmian romańszczyzny i gotyku, wywodzi się z renesansu karolin* gowskiego: posuwająca się do protestu przeciw ścisłej formie i czystemu stylowi swoboda, wiodąca do portretu i obrazu rodzajowego ostrość charakteryzacji, sztuka opowieści historycznej i upór zdanej wyłącznie na własne siły osobowości (ryc. 25). Stąd też pochodzi, że sztuka nie* miecka — we właściwym rozwoju stylowym średniowiecza zacofana, spóźniona — bogatsza jest, niż Zachód, we wszystko, co prowadzi od średniowiecza do nowej, bardziej swobodnej i bardziej naturalistycznej sztuki. Do rozkładu średniowiecza w w. XIV przyczynia się gotyk nie* miecki w szczególnym stopniu. Rozkład ten toruje drogę sztuce XV i XVI w., którą zwykle nazywamy poprostu renesansem. Nim jednak postaramy się ją zrozumieć, musimy wspomnieć o zjawisku podobnem, jak renesans karolingowski, ale o mniejszych rozmiarach i mniejszem zna* czeniu.

Przejście od stylu romańskiego do stylu gotyckiego w średniowieczu od* powiada dokładnie przejściu od sztuki archaicznej do sztuki klasycznej w Grecji. Postać, uwięziona w surowym kształcie bloku, będąca bardziej architekturą lub członem budowli, niż ciałem organicznem, wyzwala się z tej drętwoty bloku i staje się poruszającym swobodnie swe członki or* ganizmem, który sam siebie utrzymuje od wewnątrz w równowadze. W sztuce romańskiej o charakterze tych postaci stanowią proporcje kształ* tu cielesnego, w sztuce gotyckiej stanowi o nim rytm postawy cielesnej. Łączy to ze sobą obie następujące po sobie fazy. Przejście jest stopniowe i długa droga prowadzi od nieruchomego bryłowatego kształtu do swo* bodnie trzymającej się, zrównoważonej postaci. W sztuce późnoantycznej osiągnięto oddawna tę swobodę, w posągach baroku antycznego spotę* gowano ją tak, że daje ona złudzenie najbardziej gwałtownych ruchów, staje się triumfem sztuki przedstawiania nad materją, którą się posługuje. Wydaje się, że kamień stał się ciałem.

Na południu Francji, w bogatej w zabytki Prowancji, zastał styl romański obfitość wzorów, które antycypowały w najdojrzalszej postaci cel jego wła* snego rozwoju. Artyści nie naśladowali tutaj bez wyboru, jak w sztuce karolingowskiej, tego, co zostawiła opromieniona blaskiem przeszłość i co dla własnego życia duchowego było obce i dalekie, lecz czuli się dojrzą* łymi do własnych zadań, mieli już w sobie pewien ideał typów i kształtów, dla których szukali wzorów w podobnych barokowych i przejrzałych dzie* łach. Leżały one na linji własnej twórczości. Miejsce kopjującego i imitującego renesansu Karola Wielkiego zajmuje renesans, odtwarzający z więk* szem zrozumieniem. Jest to poludmowo=/rancuski proforenesans, który w szczególności oddziałał na Italję (ryc. 26, 27). Wynik jest podobny jak