Magazyn6
2201

214

AUTORSKIE PRAWO — AZJA

zytorów scenicznych, t. zw. Zaiks, śledzący na całym świecie ochronę a. p. i wdrażający potrzebne procesy.

Literatura: Czasopismo „Le droit d‘auteur” (ustawy wszystkich państw). — Materjaly do ust. pols. wydal Gołąb: Ust. o pr. auł.. Warszawa 1028. — Grzybowski: Autorskie prawo, w Encykl. pr. pryw. pod red. Konica. Warszawa 1931, I. (tam dalsza literatura). — Magnus: Tabellen zum intern. Recht III. Urheberrecht Berlin 1928 (ustawy wszystkich państw). — OŁagni&r: Le droit (Tautcur, Pa, is 1934. — Systemy Słotffego: 1916 i 1925Kohler a, 1907 — Zoli: Polska ustawa o prawie autorskiem, War^zatoa 1926.

Stefan Grzybowski.

Awarja.

A. (average, avarie, Haverei) jest tradycyjną nazwą szkody, wyrządzonej statkowi lub ładunkowi na statku. Rozróżnia się a. wspólną czyli wielką (generał average, ava-rie grosse, grosse Haverei) i a. szczególną, nazywaną także poszczególną (particular ave-rage, avarie particuliere, besondere Have-rei). A. wspólna zachodzi, jeżeli umyślnie wyrządzi się szkodę statkowi lub ładunkowi celem wyratowania statku i ładunku ze wspólnego niebezpieczeństwa. Typowym przypadkiem a. wspólnej jest wyrzucenie części ładunku w morze podczas burzy celem odciążenia statku i wyratowania w ten sposób samego statku i pozostałej części ładunku. A. szczególna obejmuje wszelkie szkody, wyrządzone statkowi lub ładunkowi poza wypadkami a. wspólnej. Podczas gdy a. wspólną ponoszą statek, przewoźne (fracht) i ładunek wspólnie, stosownie do swej wartości, a. szczególną ponosi każda poszczególna strona, doznająca szkody. Rozłożenie szkody przy a. wspólnej na zainteresowane czynniki przeprowadza się w spe-cjalnem postępowaniu, zwanem d y s p a-s z e m (dispatch, dispache) przez t. zw. dyspaszerów (average adjuster, dispacheur), czyli publicznie ustanowionych ekspertów. Postępowanie dyspaszowe następuje z reguły w najbliższym porcie, do którego statek po a. zawinie, według prawa obowiązującego w tymże porcie (port dyspaszu). Umowa przewozowa (konosament) może przewidzieć inny port dla tego postępowania. Zwyczajowo, o ile chodzi o a. na morzu, umieszcza się w umowach przewozowych (konosamentach) klauzulę, że podział strat awaryjnych nastąpi według zasad, zawartych w York Antwerp Rules z 1924 r.

Są to zasady, uchwalone przez International Law Association na konferencji w Sztokholmie w r. 1924. Mają one ulec zmianie w najbliższym czasie, mianowicie na konferencji International Law Association, projektowanej w Paryżu w roku 1936.

Literatura: Cole: General aterage, Law and Rules, 1928. — Procom: Les amries et leur regime indemnitaire en droit mari-time, 1929. — George Riperł: Droit Maritime, tom III, Paryi 1930. — Georg Schaps: Das Deutsche Seerecht, tom I, str. 608 i nast. Berlin, Lipsk 1921. — Władysław Sowiński: Prawo handlowe morskie w zarysie, tłr. 205 i nast. Warszawa 1935, — Ulrich: Grosse Haveret, 3 wydanie 1927. — Vemauxf Abordage, amries, assistanees, 1927.

w. s.

Azja.

I. Struktura geograficzna, i. Położenie. 2. Podział fizjograficzny. 3. Tektonika i paleogeografja. 4. Klimat. 5. Świat roślinny i zwierzęcy. 6. Ludność. II. Stosunki kulturalne i gospodarcze. I. Religje. 2. Kultura. 3. Życie gospodarcze. 4. Handel i komunikacja. III. Stosunki polityczne. r. Historja. 2. Położenie i znaczenie geopolityczne i geoekonomiczne. 3. Azja a Polska.

I. Struktura geograficzna.

1. Położenie. (44 milj. km¹, 1 120 milj.

mieszkańców) zajmuje */^u powierzchni ziemi (t. j. V* lądów) i żywi y₂ zaludnienia świata. Ograniczona wyraźnie na północy i wschodzie, przechodzi na zachodzie w półwysep Europejski, na południowym-zacho-dzie łączy się z Afryką, na południowym-wschodzie ze światem australskim. Granica europejska przebiega wschodniemi stokami Uralu, rz. Ural, m. Kaspijskiem, obniżeniem Manyczu do m. Czarnego. Szeroka „Brama Narodów" stanowi odwieczny szlak najazdów od wschodu. Brak wyraźnego przyrodniczego uzasadnienia odrębności Europy jest powodem, słusznego zresztą, traktowania jej jako półwyspu azjatyckiego i nadania całości nazwy Eurazji. Przypisywanie Europie samodzielnego stanowiska w rzędzie kontynentów polega na przesłankach historyczno-kulturalnych. — Południowo-zachodnia A. t. zn. Arabja, wyżyna Dekanu, częściowo zaś i Mała A. reprezentują obszary o północno-afrykańskich cechach przyrodniczych i stanowią szeroki pas terenów niezwiązanych morfogenetycz-nie z A. Jeszcze trudniej przeprowadzić granicę między A. a Australją, do której zalicza się Nową Gwineję i jej najbliższe