Magazyn63501

327

BANKI

Banku Przemysłowego, w formie spółki komandytowo-akcyjnej. Bank ten wzorowany również na Credit Mobilier zastępować miał Bank Polski w dziedzinie finansowania przedsiębiorstw przemysłowych.

Pierwsze banki k. k. w formie spółek akcyjnych zaczęły powstawać w Polsce w siódmym dziesiątku XIX wieku. W okresie 1861—1873 powstało na obszarze Rzeczypospolitej 12 banków kredytu krótkoterminowego, po cztery w każdym zaborze. Największemi z nich były: Bank Handlowy w Warszawie, założony w r. 1870, Bank Dyskontowy Warszawski — w r. 1871. Najstarszym był Akcyjny Bank Hipoteczny we Lwowie założony w r. 1867, uprawiający obok interesów długoterminowych także operacje krótkoterminowe. Największą solidność i odporność wykazały instytucje pracujące w zaborze rosyjskim: przetrwały one, za wyjątkiem Banku Handlowego w Łodzi, upadłego w roku 1931, do dnia dzisiejszego, mimo ucisku ze strony rządu rosyjskiego i trudnych warunków gospodarczych. Najsłabiej rozwijała się działalność banków w zaborze pruskim, zwłaszcza w pierwszych latach ich istnienia, od początku musiały one walczyć z silną i bezwzględną konkurencją potężnych banków niemieckich, które powstawały jednocześnie z niemi, a niektóre istniały już wcześniej, jak np. Ostbank fiir Handel und Gewerbe, założony w r. 1857. We wszystkich jednak trzech zaborach banki musiały walczyć z trudnościami natury psychicznej, nieufnością społeczeństwa i t. d. Przeszkadzał także ich rozwojowi brak fachowego przygotowania organizatorów i personelu, zarówno kierowniczego, jak i wykonawczego; brak ten daje się zresztą odczuć do dnia dzisiejszego.

b) Były zabór rosyjski. Banki k. k. w zaborze rosyjskim były niemal wyłącznemi dostawcami kredytu obrotowego dla przemysłu i handlu, a wobec braku spółdzielczości, która zaczęła rozwijać się dopiero na schyłku ubiegłego stulecia, także i dla rolnictwa. Niezależnie od banków akcyjnych istniało w „Kongresówce" kilka poważnych domów bankowych, rozporządzających znacznemi kapitałami (H. Wawelberg, założony w r. 1848, przekształcony w r. 1913 na Bank Zachodni, Wilhelm Landau, S. Natanson i Synowie, Adam Piędzicki, D. M. Szereszowski — wszystkie w Warszawie). Do roku 1900 główną operacją banków k. k. w zaborze rosyjskim był interes dyskontowy; większe zbliżenie się do przemysłu spowodował wzrost interesu lombardowego. Dwie zwłaszcza instytucje: Bank Handlowy w Warszawie i Bank Handlowy w Łodzi udzielały większych kredytów przemysłowi, z początku w formie prolongowanych pożyczek trzymiesięcznych, zabezpieczonych hipotecznie. Bank Handlowy w Warszawie, pozostający od lat w ściślejszym kontakcie z bankami zagranicznemi, finansował wiele dziedzin przemysłu, natomiast Bank Dyskontowy Warszawski miał charakter raczej zbliżony do banku czysto depozytowego. Ostatnie bilanse przedwojenne wykazują obrót roczny Banku Handlowego — 5 252 mil jony rubli, Banku Dyskontowego 2 282 mil jony.

Wojna światowa spowodowała największe straty dla b. k. k. w zaborze rosyjskim: straciły one bezpowrotnie znaczne sumy, trzymane w oddziałach rosyjskiego Banku Państwa na terenie Królestwa, w oddziałach banków rosyjskich, wreszcie w rosyjskich papierach procentowych. Przepisy rosyjskie obowiązywały banki do umieszczania jednej trzeciej kapitałów zapasowych w papierach państwowych lub gwarantowanych przez państwo i składania papierów tych do depozytu w Banku Państwa. Banki powstałe po roku 1906 zmuszone były lokować w tych papierach cały kapitał zapasowy. Pewna poprawa, która nastąpiła w położeniu bankowości po uwolnieniu kraju od okupantów, w roku 1918, najpóźniej dała się odczuć w zaborze rosyjskim. W końcu roku 1918 jednakże i tu dał się zauważyć znaczny wzrost wkładów, zwłaszcza bezterminowych.

c) Były zabór austrjacki. W zaborze austrjackim powstało w ciągu lat dwudziestu poprzedzających wojnę światową pięć banków kredytu krótkoterminowego: w r. 1893 założony został Bielskc-Bialski Bank Eskontowy i Wymienny w Bielsku, przemianowany później na Śląski Zakład Eskontowy, w r. 1902 powstał Akcyjny Bank Związkowy we Lwowie, jako centrala finansowa spółdzielni, w roku 1910 Bank Przemysłowy dla Królestwa Galicji z wielkiem Księstwem Krakowskiem, z kapitałem 10 miljonów koron, przekształcony później na Polski Bank Przemysłowy, w r. 1911 Galicyjski Bank Ludowy dla Rolnictwa i Handlu we Lwowie, przekształcony po wojnie na Powszechny Bank Kredy-