Magazyn6
4301

335

BANKI

Jeżeli chodzi o inne kraje europejskie i pozaeuropejskie, to podkreślić należy silny udział czynnika państwowego w organizacji banków hipotecznych. Zwłaszcza w młodych państwach banki hipoteczne są tworzone przez państwo, a co najmniej podlegają daleko idącemu nadzorowi publicznemu.

IV. Instytucje kredytu długoterminowego w Polsce.

1. Zarys historyczny, a) Okres przed wojną światową. Na terenie Polski instytucje kredytu długoterminowego powstały stosunkowo bardzo wcześnie, wyprzedzając pod względem rozwoju form organizacyjnych wiele innych krajów europejskich (n. b. w dziedzinie organizacji tego kredytu we Francji L. Wołowski wykorzystał doświadczenia, nabyte w Warszawskiem Tow. Kredytowem Ziemskiem). Na wzór pruskich „Landschaftów" powstały w Polsce najpierw towarzystwa kredytowe ziemskie. W zaborze pruskim powstało w roku 1821 Towarzystwo Kredytowe Ziemskie W. Ks. Poznańskiego. Z powodu trudności politycznych i gospodarczych zostało zmuszone do stopniowej likwidacji swej działalności po 26 latach istnienia. Miejsce jego zajęło założone w 1857 roku „Nowe Towarzystwo Kredytowe dla Prowincji Poznańskiej", którego sukcesorem jest obecne Poznańskie Ziemstwo Kredytowe. Na terenie b. Królestwa Kongresowego powstało w 1825 roku Towarzystwo Kredytowe Ziemskie w Warszawie. W roku 1842 powstaje Towarzystwo Kredytowe Ziemskie we Lwowie, obejmując swą działalnością teren b. Galicji. Wszystkie trzy powyższe instytucje były zorganizowane na wzór pruskich ziemstw kredytowych, były więc stanowemi organizacjami ziemiańskie-mi i udzielały pożyczek w listach zastawnych tylko na hipotekę większych majątków ziemskich.

Znacznie później powstają towarzystwa kredytowe miejskie oraz banki hipoteczne. W roku 1870 powstaje Towarzystwo Kredytowe m. Warszawy, a w latach 1872 — iqot powstaje na terenie b. Królestwa Kongresowego n towarzystw miejskich lokalnych. Instytucje te finansowały głównie miejski ruch budowlano-mieszkaniowy. W województwach wschodnich kredyt miejski i ziemski był udzielany przez instytucje rosyjskie; dopiero w roku 1872 został utworzony Wileński Bank Ziemski, który obok kredytów krótkoterminowych udzielał również pożyczek hipotecznych ziemskich i miejskich. W r. 1907 powstało Towarzystwo Kredytowe m. Wilna, a w r. 1911 Towarzystwo Kredytowe m. Białegostoku. Razem więc na terenie b. zaboru rosyjskiego istniało przed wojną jedno towarzystwo kredytowe ziemskie, 14 towarzystw miejskich i tylko jeden bank hipoteczny. Były to instytucje polskie; prócz tego działały na tym terenie prywatne i państwowe instytucje rosyjskie (zwłaszcza banki Szlachecki i Włościański). Podkreślić należy, że towarzystwa kredytowe miejskie stanowią oryginalny twór polskiej myśli organizacyjnej.

Na terenie b. zaboru austrjackiego działały w zakresie kredytu długoterminowego — prócz wspomnianego już T. K. Z. we Lwowie — banki hipoteczne. Charakterystyczną cechą ustroju bankowości austrjac-kiej była możność łączenia w jednym banku operacyj krótko- i długoterminowych, gdyż ustawodawstwo zezwalało bankom hipotecznym na prowadzenie wszelkich innych czynności bankowych. W latach 1861 — 1874 powstało na terenie Galicji kilka banków akcyjnych, udzielających pożyczek hipotecznych, uległy one jednak w okresie 1874—1900 likwidacji z wyjątkiem Akcyjnego Banku Hipotecznego we Lwowie; bank ten, założony w r. 1867, jest dziś najstarszym bankiem akcyjnym w Polsce. Z pośród instytucyj krajowych dominującą rolę odegrał założony w r. 1883 przez samorząd Bank Krajowy, późniejszy Bank Gospodarstwa Krajowego. Stanowił on instytucję publiczno-prawną i w tym charakterze rozwinął wszechstronną działalność kredytową, udzielając długoterminowych pożyczek w listach zastawnych, obligacjach komunalnych i kolejowych, obok normalnych operacyj krótkoterminowych. Prócz tej instytucji oraz Akcyjnego Banku Hipotecznego rozpoczęły później wydawanie pożyczek w listach zastawnych następujące banki: Galicyjski Bank dla Handlu i Przemysłu (założony w r. 1907), Bank Przemysłowy dla Galicji (19x0), Galicyjski Ziemski Bank Kredytowy (1910) i Ziemski Bank Hipoteczny (1910). Działalność powyższych czterech banków na tern polu nie rozwinęła się jednak na większą skalę z powodu wybuchu wojny. Dominującą rolę na polu kredytu długoterminowego emisyj-