Magazyn6
6101

CHINY

goły sowieckiego ustroju, zaszczepiony przez sowieckich emisarjuszów komunizm samorzutnie zaczął rozwijać się w Ch. Południowych, przybierając wreszcie rozmiary groźne dla całości i wpływów Guo-min-dangu. Po śmierci dr. Suną (1925) teorja jego, przedstawiająca właściwie zlepek tez demokracji zachodniej z komunizmem i sta-rożytnemi doktrynami Ch., ale niepozbawio-na cech twórczych oraz trafnego wyczucia chińskiego ducha, stała się jakby Koranem dla jego zwolenników, którzy zapragnęli rozszerzyć jej wpływy na całe Ch. Ogromne armje południowe, w części dobrze wyćwiczone przez sowieckich instruktorów, pod naczelnem dowództwem bliskiego współpracownika dr. Suną, generała Dziang Kai-szeka, z łatwością opanowały brzegi rzeki Jang-dzy, ale dalszy pochód został przerwany ze względu na rozłam, który nastąpił w łonie partji. Lewicowy odłam Guo-min-dangu, opanowany przez komunistów, przeciwstawił się centrum i prawemu skrzydłu i stworzył swój rząd w mieście Han-kou, podczas gdy główne siły partji wyłoniły rząd w Nankinie. Przeciwko odszczepień-com została wysłana ekspedycja karna, która zlikwidowała rząd komunistyczny, generał Dziang Kai-szek ostatecznie zerwał z Moskwą i wydalił sowieckich instruktorów, a wielu chińskich komunistów w powstałych zamieszkach straciło życie. Otwarte wpływy komunistyczne czasowo upadły, ale potajemnie w dalszym ciągu szerzyły się wśród ludności, czego następstwa przeżywają Ch. obecnie. Po zlikwidowaniu wewnętrznych tarć, zwycięski pochód Guo-min-dangu ku północy rozwijał się w dalszym ciągu i w roku 1928 całe Chiny znalazły się pod władzą t. zw. rządu nankiń-skiego.

4. Stosunki współczesne. Rząd ten, składający się przeważnie z młodych patrjotów, raczej szowinistów, posiadających ukończone wyższe studja w Europie i Ameryce, zrazu rokował wielkie nadzieje na utrzymanie w kraju porządku i jedności. Po raz pierwszy w historji Ch. był to rząd, reprezentujący wyraźną ideologję postępową i posiadający określony program w dziedzinie odbudowy państwa. Pierwsze jego kroki były bardzo energiczne, ale nacechowane młodzieńczą pewnością siebie i brakiem należytego zrozumienia zarówno wewnętrznego stanu olbrzymiego kraju, jak i wagi jego międzynarodowych zobowiązań. Konse

653

kwencje tego nie dały na siebie długo czekać. Z jednej bowiem strony chwasty anar-chji i samowoli zbyt głęboko zakorzeniły się na gruncie chińskim, aby je odrazu można było wyplenić i po pierwszych latach względnego spokoju znowu rozpoczęły się bunty i intrygi ambitnych generałów, zacierające rządowi czas i środki i uniemożliwiające skuteczne wprowadzenie zamierzonych reform na całym obszarze państwa. Z drugiej — ostre wystąpienie rządu przeciwko nierównym umowom i eksterytorjal-nym prawom cudzoziemców spotkało się ze stanowczym sprzeciwem mocarstw zachodnich oraz Japonji, z którą stosunki uległy od tego czasu znacznemu pogorszeniu. W 1930 roku, w związku ze wzrostem zbrojnego ruchu komunistycznego w Środkowych Ch. i emancypacyjnemi dążeniami prowin-cyj północnych, rząd widział się zmuszony do złagodzenia swojej zagranicznej polityki, wchodząc na drogę lojalnej współpracy z Ligą Narodów i w ściślejsze stosunki z zachodnim kapitałem. Z Japonją jednak, mającą na Chiny specjalne widoki, nie doszło do porozumienia i w 1931 roku, kiedy rząd nankiński był zajęty tłumieniem ruchu komunistycznego, armja japońska opanowała Mandżurję, tworząc z niej niepodległe państwo pod regencją, a następnie pod berłem b. ostatniego cesarza Ch., księcia Pu-I. Ponieważ Japonja była jednym z sygnatarju-szy zawartego w roku 1922 Waszyngtońskiego Protokółu, gwarantującego niepodzielność Ch. i zasadę t. zw. otwartych drzwi w tym kraju, a aneksja Mandżurji była aktem niczem niesprowokowanej agresji, Liga Narodów, po zbadaniu sprawy, wydała wyrok potępiający postępek Japonji i nie uznała zaszłych zmian terytorjalnych, co zachęciło rząd nankiński do okazania zbrojnego oporu. Rezultaty wynikłego stąd konfliktu japońsko-chińskiego nie były dla Ch. pomyślne. Wojska chińskie zdołały tylko odeprzeć japoński atak na Szanghaj, na północy zaś, pozbawione spodziewanej pomocy Ligi, nie dotrzymały pola Japończykom, wobec czego w r. 1933 zostały zmuszone do zawarcia rozejmu, który ustalił strefę zdemilitaryzowaną między Wielkim Murem i Pekinem, ale nie rozwiązał ani prawnej sytuacji nowego państwa mar -dżurskiego, ani zagadnienia wzajemnych stosunków Ch. i Japonji. Sprawy te pozostały w zawieszeniu i ma niemi zająć się konferencja japońsko-chińska, do której