Magazyn6
5101

CUKROWNICTWO

buraczano-cukrowniczy rozwinął się najpierw we Francji, gdzie w 1828 r. istniały już 103 cukrownie, a następnie w innych krajach. Na ziemiach polskich pierwsza fabryka c. została pobudowana w 1820 r. w Galowie w W Ks. Poznańskiem, druga w 1823 r. w Pużnikach w Małopolsce, trzecia zaś w 1826 r. w Częstocicach.

2. Wyrób cukru. C. (sacharoza) wyrabia się z buraków cukrowych i z trzciny cukrowej. Wyrób c. z buraków odbywa się w cukrowniach przez: a) wylugowywanie c. zapomocą wody z krajanki buraczanej (dyfuzja); b) oczyszczanie otrzymanego z dyfuzji soku zapomocą wapna (defekacja), dwutlenka węgla (saturacja), pras filtracyjnych (błotniarki) i t. d.; c) zagę^u szczanie oczyszczonego soku zapomocą odparowywania na przyrządach wyparnych i gotowania w warnikach próżniowych celem doprowadzenia do krystalizacji i otrzymania cukrzycy; d) oddzielanie kryształu od syropu przez odwirowanie cukrzycy na wirówkach; e) bielenie surowego c. celem otrzymania białego kryształu; f) rafinowanie celem otrzymania cukru rafinowanego (kryształ rafinowany, cukier w głowach, kostkach, krążkach). Buraki cukrowe zawierają zależnie od pogody w czasie wegetacji 16—20% i więcej c. Biały c. konsum-cyjny zawiera z reguły ponad 99% chemicznie czystego c.; najlepsze zaś gatunki rafinady zawierają 99,95% czystego c. (sacharozy).

Odpadkiem przy wyrobie cukru z buraków jest melas, którego gorzelnie przemysłowe używają do wyrobu spirytusu, a drożdżownie do wyrobu drożdży piekar-nianych.

Cukier skrobiowy (glukoza, dekstroza) wyrabia się z ziemniaków przez hydrolizę skrobi (krochmalu) zapomocą kwasów. Oczyszczanie i zagęszczanie otrzymanych z hydrolizy produktów odbywa się w sposób podobny, jak przy wyrobie c. z buraków. C. skrobiowy wyrabia się po większej części w postaci syropu, używanego do spożycia (wyrób karmelków, chałwy, miodu sztucznego, ciastek, pierników, galaret owocowych i t. p.) i do celów przemysłowych (apretowanie tkanin, polerowanie ryżu łuszczonego, wyrób atramentu, farb, poduszek stemplowych, klejów roślinnych i t. p.).

Około 10% ogólnej produkcji przypada na wyrób tego c. w stanie stałym (gluko

743

za); ten rodzaj cukru jest zużywany do wyrobu cukierków i pomadek, a w przemyśle przeważnie na potrzeby garbarstwa.

8. Opodatkowanie cukru. Opodatkowanie c. buraczanego zostało wprowadzone poraź pierwszy we Francji w 1837 ^r-» ^a więc je* szcze w tych czasach, kiedy spożywanie c. uważane było za zbytek.

Akcyza od c. przechodziła różne fazy rozwoju w poszczególnych krajach, a mianowicie była pobierana pod formą: 1) opodatkowania surowca t. j. buraków cukrowych, dostarczonych do cukrowni (Niemcy, Francja, Austrja); 2) opodatkowania soku buraczanego (Belgja); 3) opodatkowania narzędzi, służących do wyrobu c. (Austrja, Rosja); 4) opodatkowania c. surowego (Francja) i wreszcie 5) opodatkowania gotowego c. białego.

Obecnie przedmiotem opodatkowania jest prawie wyłącznie c. i to najczęściej c. biały.

Opodatkowanie c. buraczanego (sacharozy) istniało już przed wojną światową na obszarze wszystkich ziem polskich.

W chwili odzyskania niepodległości opodatkowanie c. było oparte na trzech różnych ustawach dzielnicowych, a mianowicie: 1) austrjackiej ustawie z dnia 20 czerwca 1888 r. (Dz. U. Nr. 97), zmienionej rozporządzeniem cesarskiem z dnia 17 lipca 1899 r. (Dz. U. Nr. 120); 2) rosyjskiej ustawie akcyzowej z 1901 r. (Tom V Zbioru praw ros.) i 3) niemieckiej ustawie z dnia 27 lipca 1896 r. (Dz. U. Rzeszy niem. str. 117), zmienionej ustawą z dnia 6 stycznia 1903 r. (Dz. U. Rzeszy niem. str. 1). Ponadto, na niektórych obszarach Rzeczypospolitej obowiązywały wydane podczas wojny przepisy władz obcych, a potem i polskich, o monopolu handlu, względnie o sekwestrze c. w czasie od 1916 r. do 1921 r.

Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 26 września 1921 r. (Dz. U. R. P. Nr. 83, poz. 584) zrównano stopę podatku (akcyzy) od c. dla całego obszaru Rzeczypospolitej, oraz uchylono wszelkie przepisy o monopolu handlu, względnie o sekwestrze c. Po kilkakrotnem podwyższeniu stopa tego podatku została zwaloryzowana rozporządzeniem Ministra Skarbu z dnia 24 grudnia 1923 r. (Dz. U. R. P. Nr. J37, poz. 1148) na 35 zł od 100 kg.

Obecnie pobiera się akcyzę (podatek spożywczy) od c. na zasadzie jednolitych dla