Magazyn61701

303

PŁACE

wątpliwych dużych jego zalet ogólno-spo-łecznych i gospodarczych — rozwinął się w praktyce słabo. Zapewne był on stosowany od bardzo dawna w rolnictwie (t. zw. połownictwo) i przez rybaków. W przemyśle został wprowadzony najpierw, i to z zupełnem powodzeniem, w Paryżu w 1842 przez malarza pokojowego Leclaire’a. Warto zauważyć, że w tego rodzaju przedsiębiorstwie specjalnie dużą rolę odgrywa praca, a stosunkowo małą kapitał, o niewielkiej wartości. Zapewne jednym z warunków, ułatwiających osiągnięcie powodzenia systemu udziału w zyskach jest właśnie taki stosunek między temi czynnikami produkcji. Jest to zarazem sytuacja, w której udział w zyskach jest najbardziej sprawiedliwy, w myśl idei kauzalnej słusznej p.

Dalszem rozwinięciem udziału w zyskach są akcje pracy. Najprostszym sposobem jest zamiana nagromadzonych zysków, przypadających dla każdego pracownika na akcje przedsiębiorstwa. System akcyj pracy może jednak powstać na innej drodze. We Francji ustawa z 1917 stworzyła nową formę spółki akcyjnej, pod nazwą spółki z udziałem robotników. Akcje pracy takiej spółki mają być oddawane darmo robotnikom, pracującym w przedsiębiorstwie, ale nie na własność osobistą, lecz ogółowi zrzeszonemu w rodzaj stowarzyszenia spółdzielczego.

VI. Statystyka płac.

1. Wahania płac w czasie. Dane liczbowe dotyczące wynagrodzenia za pracę najemną mogą odnosić się: do stawek p. czyli ceny siły roboczej jako towaru (za jednostkę czasu lub produkcji); do zarobków, a więc pewnej postaci dochodu szerokich rzesz ludności, decydującej o poziomie ich życia, i to zarobków jednostki pracującej, rodziny lub całej klasy robotników najemnych (ogólna suma płac); do płacy jako kosztu produkcji. Można wreszcie badać statystycznie udział dochodu z pracy najemnej czy też pracy wogóle w całym dochodzie społecznym. Z innego punktu widzenia można przedstawiać liczbowo ruch plac, czyli zmiany poziomu p. w czasie, oraz zróżnicowanie p. w pewnej gałęzi zależnie od stanowiska, w różnych gałęziach i zawodach, place zależnie od wieku i płci, p. w różnych okręgach i krajach. Naturalnie trzeba także odróżniać płace nominalne i realne, zwłaszcza jeśli chodzi o zbadanie zmian wysokości zarobków w różnych okresach czasu lub o porównania międzynarodowe. Nie mogąc tu — z braku miejsca — przedstawić systematycznie statystyki płac w tych różnych znaczeniach i z rozmaitych punktów widzenia, ograniczymy się do podania najważniejszych danych z paru przodujących krajów.

W dawniejszych stuleciach p. ulegała powolnym, ale znacznym zmianom. W An-glji, gdzie historja p. może być mniej więcej odtworzona począwszy od XIII w. (prace Thorold Roger s’a), p. były w średniowieczu stosunkowo wysokie. W połowie XIV w. „czarna śmierć" zmniejszyła bardzo ludność i podaż pracy, gdy tymczasem żywność potaniała. Wynagrodzenie realne pracy silnie wzrosło. Ta pomyślna sytuacja trwała do początków XVI w. Później następuje wyraźne pogorszenie, dzięki zwyżce kosztów utrzymania i interwencji władz. P. realne były ciągle bardzo niskie w XVIII w. W XIX stuleciu, wraz z postępem techniki i produkcyjności pracy, ko-rzystnem dla robotników ustawodawstwem i rozwojem związków zawodowych, poziom p. realnych wzrasta. G. Schmoller obliczył, że przeciętna tygodniowa p. w An-glji równała się: 35 kg pszenicy w XIII w., 60—80 kg w drugiej połowie XIV i XV w., 30—40 kg w drugiej połowie XVI w., 24—32 kg w XVII i 40 kg w 1725—1750. Zmiany płac nominalnych (pieniężnych) w Anglji w XIX w. przedstawiają nam następujące wskaźniki, opracowane przez A. L. B o w 1 e y’a:

1800—10    ....    55—65

1820—30    ....    65

1840—50    ....    60

1860—70    ....    75

1870—80    ....    95

1880—90    ....    90

1890—99    ....    100

W braku danych dotyczących zmian kosztów utrzymania klasy robotniczej w ciągu XIX w. nie można otrzymać dokładnych wskaźników p. realnych. M. D o b b przyjmując, że ceny w Anglji spadły w przybliżeniu do połowy między 1800 i 1900, dochodzi do wniosku, iż płace realne, w ciągu tych stu lat, prawdopodobnie wzrosły 3 do 4 razy. Według innych wzrost ten będzie nieco mniejszy. — Dokładniejsze dane dotyczące kosztów utrzymania w Anglji istnieją dopiero dla ostatnich 50—60 lat przed wojną światową,