Magazyn60701

303

GDAŃSK

dawnej „perty Bałtyku" i doprowadziło do takiej sytuacji, że w przededniu wojny światowej stał się Gdańsk drugorzędnym portem lokalnym, ustępującym nietylko Hamburgowi i Szczecinowi, ale nawet Królewcowi. Stało się rzeczą jasną, iż Gdańsk odzyskać może swe dawne stanowisko dopiero z chwilą zmiany granic politycznych, wówczas dopiero, gdy znajdzie się w jednym obszarze polityczno-gospodarczym ze swera właściwem zapleczem, t. j. całym basenem Wisły.

W czasie wojny światowej nie znalazł się Gdańsk w bezpośredniej sferze działań wojennych, nie odegrał też, z powodu blokady Niemiec, większej roli jako port. W styczniu 1918 r. prezydent Wilson ogłosił swe orędzie, dając wytyczne przyszłej pacyfikacji Europy na zasadzie samookre-ślenia narodów; punkt 13 mówił o konieczności wskrzeszenia państwa polskiego w granicach etnograficznych, z dostępem do morza. Słowa te zrozumiano u nas jako zapowiedź przyznania odbudowanej Polsce Gdańska, jedynego portu bałtyckiego, leżącego przy ujściu Wisły i otoczonego tery-torjum etnograficznie polskiem. To też delegacja polska na Kongresie Paryskim, powołując się na prawa historyczno-ekono-miczne do Gdańska, domagała się włączenia go do Rzplitej w myśl zasad wilsonowskich, gwarantujących jej dostęp do morza. Żądanie to jednak nie było spełnione. Kongres pod wpływem delegata angielskiego Lloyd George’a, obawiającego się zbytniego wzrostu Polski, jako naturalnej sojuszniczki Francji, postanowił wyłączyć Gdańsk z terytorjum Rzeszy Niemieckiej, nie wcielając go jednak do Polski.

Literatura; Askenazy S.: Gdańsk a Polska. Warszawa 1923. — Curtcke H.i Stadt Danzij, Amsterdam 1888. — Gdańsk, prze-stloić • teratniejzzoii (praca zbiorowa pad red. S. Kutrzeby). Warszawa 1928. — Gralath B.t Vcrsiich einer Geschichte Danzigs. Kon^sberg 1789. — Lengnlch O.-. Geschichte der preussisr.hen Lande. Danztg 1722—36. — Loeerhin G.: Geschichte Danzigs. Danzig 1822—28. — Simson P.: Geschichte der Stadt Danzig. Danzig 1913—18.

Władysław Tomkiewicz.

C. WOLNE MIASTO GDAŃSK: STATUT MIĘDZYNARODOWY I STOSUNKI POLITYCZNE.

I. Statut Wolnego Miasta Gdańska 1. Charakter prawny Wolnego Miasta.

2. Konstytucja W M Gdańska. 3. Konwencja polsko-gdańska. a) Uwagi ogólne, b) Sprawy zagraniczne W M. Gdańska, c) Jedność obszaru celnego, d) Rada Portu, e) Środki komunikacji na terenie W. M Gdańska, i) Uprawnienia mniejszości polskiej w W. M. Gdańsku, g) Arbitraż Wysokiego Komisarza. II. Wolne Miasto Gdańsk a Liga Narodów.

1.    Podstawy prawne. 2. Opieka Ligi Narodów.

3. Gwarancja Ligi Narodów. 4. Wysoki Komisarz Ligi Narodów. III. Wolne Miasto Gdańsk a Polska. I. Stosunki prawne a stosunki faktyczne. 2. W. M. Gdańsk w polityce międzynarodowej. IV. Polityka wewnętrzna Wolnego Miasta Gdańska X. Ewolucja polityczna W. M. Gdańska

2.    Polacy w W. M. Gdańsku.

I. Statut Wolnego Miasta Gdańska.

1. Charakter prawny Wolnego Miasta. Statutem W. M. Gdańska nazywamy całokształt norm prawnych, na których opiera się jego istnienie. Prawem stanowiącem podstawę istnienia W. M. Gdańska jest traktat wersalski z dnia 28. VI. 1919 r. O utworzeniu W. M. Gdańska mówi jego część jedenasta, art. od 100—108.

Miasto Gdańsk wraz z otaczającem je terytorjum powierzchni 1888 km², zostało na mocy powyższych artykułów oddzielone od Państwa Niemieckiego, a Główne Mocarstwa Sprzymierzone i Stowarzyszone zobowiązały się na terytorjum tern utworzyć Wolne Miasto.

Artykuł 100 ustala granice W. M. Gdańska. Artykuł 101 przewiduje utworzenie Komisji, składającej się: z trzech członków mianowanych przez Główne Mocarstwa Sprzymierzone i Stowarzyszone, oraz z delegatów Polski i Niemiec, których zadaniem ma być wytknięcie granic W. M. Gdańska. Artykuł 102 stanowi zobowiązanie Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych stworzenia W. M. Gdańska i powierzenia go opiece Ligi Narodów.

Artykuł 103 przewiduje, że konstytucja W. M. Gdańska będzie opracowana przez „prawidłowo wyznaczonych przedstawicieli" miejscowej ludności, w porozumieniu z Wysokim Komisarzem Ligi Narodów, oraz że konstytucja zostanie zagwarantowana przez Ligę Narodów. Artykuł ten mówi również o obowiązkach Wysokiego Komisarza, jako arbitra w sporach polsko-gdańskich.

Artykuł 104 określa stosunki między W. M. Gdańskiem a Polską. Artykuł ten przewiduje zawarcie konwencji polsko-gdań-skiej, na mocy której: 1) W. M. Gdańsk będzie włączone do obszaru objętego polską granicą celną; 2) Polska otrzyma, bez żadnych zastrzeżeń, swobodne używanie i korzystanie z dróg wodnych, doków, basenów etc., koniecznych dla wwozu i wywozu