Magazyn6
3501

827

DANJA

ale pobity przez Szwedów, musiał zawrzeć pokój. Po klęsce Szwedów pod Poltawą rozpoczął wojnę na nowo, zakończoną pokojem we Frederiksborg w 1720 r., na mocy którego D. odzyskała Szlezwig i Holsztyn. Z reform wewnętrznych tego okresu zasługuje na szczególną uwagę, przeprowadzona za Chrystjana V, reforma agrarna pod kierownictwem astronoma Ole Romera i, nieudana zresztą, próba unormowania stosunków włościańskich za Fryderyka IV. Pokój we Frederiksborg położył kres długoletnim wojnom D. i Szwecji o panowanie na Bałtyku, w których rezultacie obydwa państwa straciły swą dawną na tym terenie potęgę, ustępując miejsca Prusom i Rosji. To też cały wysiłek D. zwrócił się teraz w kierunku podniesienia się gospodarczego i kulturalnego. Szereg ważnych reform przeprowadzono za Chrystjana VII (1766—1808), reprezentanta absolutyzmu oświeconego, którego ministrowie: Bern-storff (ojciec i syn), J. E. Struensee, jako zwolennicy filozofji oświecenia, przyczynili się swojemi zarządzeniami w dużej mierze do podniesienia poziomu umysłowego D., mimo gwałtownego oporu i intryg reakcji, której ofiarą padł Struensee. W r. 1788 zniesiono pańszczyznę. Wślad za tern poszło szereg innych reform, jak ugruntowanie szkolnictwa powszechnego, ograniczenie przywilejów szlachty oraz ogłoszenie ustawy celnej, kładącej kres dotychczasowej polityce merkantylnej. Duże straty poniosła D. w okresie wojen napoleońskich. Klęska floty duńskiej (1801) a następnie zbombardowanie Kopenhagi (1807) zmusiły D. do szukania oparcia w Napoleonie. Po jego upadku, na podstawie układu w Kilonji (14. I. 1814) straciła D. Norwegję na rzecz Szwecji i wyspę Helgoland na rzecz Anglji, czyli prawie połowę terytorjum. Po wojnach napoleońskich rozpoczyna się w D. dłuższy okres walki o konstytucję. Pierwsze ustępstwa poczynił już Fryderyk VI (1808—1839); do nadania konstytucji doszło dopiero za Fryderyka VII (1848— 1863); pod wpływem wrzenia rewolucyjnego w Europie zwołał on konstytuantę i nadal D. w r. 1849 liberalną konstytucję, którą jednak później nieco ograniczył (1855).

4. Czasy najnowsze. Początek panowania Chrystjana IX (1863—1906) był dla Danji bardzo niepomyślny. W r. 1864, po przegranej z Niemcami i Anglją wojnie, utracono na rzecz zwycięzców Szlezwig i Holsztyn. Po tej wojnie rozpoczyna się w życiu politycznem Danji dłuższy okres walk

0    demokratyzację ustroju, prowadzonych przez partje lewicowe z socjalistami na czele. Gdy mimo odniesionego w r. 1898 zwycięstwa przez lewicę w wyborach do Folke-tingu i Landstingu nie udało się przeprowadzić zamierzonych reform społecznych

1    politycznych, wybuchł w roku następnym strajk generalny w Kopenhadze, na co właściciele przedsiębiorstw i fabryk odpowiedzieli lokautem. Wytworzony na tle tej sytuacji kryzys zdołano jednakże zażegnać na drodze kompromisu, a dla uniknięcia na przyszłość podobnych wypadków ustanowiony został w r. 1900 w Kopenhadze stały trybunał rozjemczy dla rozstrzygania sporów pomiędzy robotnikami a pracodawcami.

Zatarg z r. 1899 spopularyzował wśród ogółu idee socjalistyczne, co dało w rezultacie w r. 1901 decydujące zwycięstwo lewicy w wyborach do ciał ustawodawczych. Król, idąc za głosem opinji, powołał wówczas do rządów gabinet radykalny, który przeprowadził szereg ważnych reform, szczególnie w dziedzinie fiskalnej, obciążając wielkich posiadaczy i obniżając wydatki na wojsko, co pozwoliło na całkowite zrównoważenie budżetu. Za Fryderyka VIII (1906—1912) tekę premjera piastował przez dłuższy czas Christensen, który usiłował przeprowadzić umiarkowaną reformę wyborczą, do czego jednak nie doszło skutkiem sprzeciwu socjalistów, domagających się reform radykalnych i powszechnego głosowania.

Stało się to dopiero za rządów Chrystjana X (1912). Przywódca radykalnej lewicy Zahle, któremu król powierzył misję stworzenia gabinetu, zdołał przeprowadzić nowe prawo wyborcze i w konsekwencji reformę izb ustawodawczych, co było uwieńczeniem wieloletnich wysiłków stronnictw lewicowych.

Przeprowadzona przez Zahlego (5. VI. 1915 r.) reforma ordynacji wyborczej dawała prawo wyboru każdemu obywatelowi bez różnicy płci i stanu majątkowego do Folketingu, o ile ukończył 25 lat i do Landstingu — 35 lat.

Wybuch wojny europejskiej zastał Danję w toku reorganizacji swego ustroju politycznego. Nie chcąc się mieszać do rozgrywek wielkich mocarstw ogłosiła Danja